توحید خانه ،زادگاه طغیان گران تاریخ

این ساختمان که در پشت عمارت عالی قاپو قرار دارد روزگاری مطبخ و زندان کاخ بوده‌است.همچنین گفته می‌شود این بنا در عهد شاه عباس اول محل تجمع صوفیان بوده‌است و گروهی از ایشان در شبهای جمعه در این محل، گرد آمده و به جان شاه دعا می‌کرده‌اند. حتی گفته شده که خود شاه نیز گاهی در این حلقه حضور می یافته است.توحیدخانه در روزگار صفوی محل عبادت صوفیان و جایگاه «خلیفه الخلفا» قطب و پیشوای صوفیان صفوی بود که به عنوان یک مکان مقدس، گاه عدالت‌خواهان در آن بست می‌نشستند و هیچ کس حق نداشت با سلاح وارد آن شود. در سال‌های حکومت قاجار، دیگر این محل یک مکان مقدس و امن به حساب نمی‌آمد و در دوران پهلوی با یک اقدام نسنجیده گنبد توحیدخانه تبدیل به زندان گردید و در قسمتی از زمین‌های توحیدخانه ساختمان‌هایی برای شهربانی احداث گردید.این سازه هم اکنون در میان صحن دانشکده معماری دانشگاه هنر اصفهان قرار دارد.

 عملکرد گذشته بنا:

برای اولین بار با کلمه توحیدخانه درصفحه ۱۴۵ کتاب عالم آرای عباسی تألیف اسکندر بیک ترکمان برخورد می کنیم.اطلاعات تاریخی دیگر در باب این بنا را می توان در آثار :«نظام ایالات دردوره صفوی» نوشته کلاوس میشائل رهربورن، «تاریخ طهماسبیه»، «جلد هفتم سیاحتنامه شاردن»، «در دربار شاهنشاه ایران» اثر انگلبرت کمپفر و «سفرنامه پیترو دلاواله» جستجو کرد.از نوشته این سیاحان و مورخان این چنین بر می آید که توحید خانه در گذشته محل تجمع صوفیان بوده است.آنان در شب های جمعه در این محل گرد آمده و به جان شاه دعا می کرده اند. گاهی نیز شاه در این اجتماعات شرکت می نموده تا از اخبار و نظریات مردم نسبت به خود و افراد دیگری که به وسیله صوفیان اظهار می شد، مطلع گردد.بعضی از مورخان توحید خانه را بست دانسته اند. به نظر می رسد که چون عالی قاپو بست بوده، به مرور زمان بست از این محل به سمت توحید خانه کشانیده شده و بعد ازشاه عباس اول از این محل به عنوان بست استفاده شده است.در زمان شاهان صفوی، گنبد توحید خانه والحاقات آن جزیی از مجموعه عظیم سلطنتی بوده که در دوره های بعد و برای سالیان مدید (تا سال ۱۳۵۶) به صورت زندان از آن استفاده می شده است. در این سال، بنا در اختیار وزارت فرهنگ وقت قرار می گیرد و تا سال ۱۳۶۳ بخشی از عملیات مرمتی در آن صورت می پذیرد. در این سال، بنا تحت عنوان بخشی از دانشکده پردیس اصفهان وابسته به دانشگاه هنر تهران فعال می گردد.