کلیسای قره باغ مربوط به دوره ایلخانی – صفوی است و در شهرستان اورمیه، روستای قره باغ واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۲ آبان ۱۳۶۲ با شمارهٔ ثبت ۱۶۵۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. به فاصله حدود ۷۵ كيلومتري از شمال شرق شهرستان اروميه و ۳۵ كيلومتري جنوب شرق شهرستان سلماس روستاي قره باغ واقع شده است. اين روستا مركز دهستان انزل شمالي بخش انزل شهر اروميه است و در طول جغرافيايي و عرض جغرافيايي قرار گرفته و ارتفاع آن از سطح دريا ۱۴۸۰ متر است. روستا در دره نسبتاً خوش آب و هوا و سرسبز قره باغ واقع شده و تا درون روستا جاده آسفالته كشيده شده است. اين روستا كه تا ساحل درياچه اروميه حدود ۵ كيلومتر فاصله دارد يكي از نقاط پر جمعيت منطقه است و در آن حدود ۵۰۰ خانوار عمدتاً ترك زندگي مي كنند. اغلب آنها دامدار و كشاورزند. ارامنه روستا نيز به شهرهاي اروميه و سلماس مهاجرت كرده اند. كليساي سورپ پطرس در جانب شمال غربي روستا و مشرف به دره قره باغ واقع شده است. به فاصله نزديكي از كليسا و در غرب آن قبرستان بزرگ مسيحي با سنگهاي لاشه اي و چهارگوش قرار گرفته و آثار اندكي از بناهاي خشتي و مسكوني ارمنيان هنوز پابرجاست.

پیشینهٔ تحقیقات

نخستین بار، گروهی از مهندسان معمار از دانشکدهٔ پلی تکنیک دانشگاه میلان ایتالیا طی سلسله مطالعات گستردهٔ خود بر روی معماری مذهبی ارمنیان، به همراه گروهی از دانشگاه مـلـی ایـران (دانـشـگـاه شـهـیـد بـهـشـتـی کـنـونـی) بـه سـرپـرسـتـی آدریـانـو آلـبـاکونولو، در سال ۱۳۵۵ از این کلیسا دیدن کردند و مدارک مکتوب موجود دربارهٔ کلیسا شامل تـاریـخـچـه، مـعـرفـی کـتیبه ها و دیگر ویژگی های معماری را ارائه کرده اند. باستان شناس و مهندس معروف آلمانی، پروفسور ولفرام کلایس، نیز در بررسی های باستان شناسی خود در سال ۱۳۵۷ از این کلیسا دیدن کرده است. وی اطلاعاتی مختصر را به همراهطرحی از کلیـسا در مجلهٔ مؤسسه باستان شناسی آلمان در ایرانمنتشر ساخته. علاوه بر این ابراهیم حیدری، کوروش هرمزنازلو و نادره شجاع دل نیز طی تحقیقات خود به این کلیسا پرداخته و اطلاعاتی از آن را به همراه طرح و چند تصویر ارائه کرده اند.

تاریخچه

تاریخ دقیق بنای اولیهٔ کلیسا به درستی معلوم نیست. ساختمان کنونی آن به استناد سنگ نوشته ای که بر دیوار غربی کلیسا قرار گرفته در ۱۶۵۵ م هم زمان با سلطنت شاه عباس دوم صفوی (۱۰۵۲ـــ۱۰۷۷ق) ساخته شده است. هر چند می توان این احتمال را داد که کلیسا قدیمی تر از این باشد ولی تا کنون مدرک متقن و موژقی دال بر این موضوع به دست نیامده است. متن سنگ نوشتهٔ مذکور، که هیئت ایتالیایی آن را معرفی کرده اند، بدین شرح است: ((ساخته شده توسط چریکو گریگور [گیگور کاتب] در سال۱۶۵۵ )).

در بالای ورودی کم ارتفاع کلیسا، در دیوار جنوبی، سنگ مکعب مستطیلی کار گذاشته شده که بر روی آن در سه سطر کتیبه ای به خط ارمنی کنده شده است. ترجمهٔ متن مذکور را هیئت ایتالیایی دانشگاه میلان بدین شرح ارائه کرده است: ((کلیسا به وسیلهٔ نرسس لامپاقس؟ (احتمالاً کشیش!) در سال ۱۷۸۵ مرمت شده است))

توصیف کلی بنا

این کلیسا مشتمل بر تالاری است مستطیل شکل و منفرد با مساحت حدود ۱۷۰ متر مربع که از جهت های جنوبی و غربی دارای بدنهٔ آزاد است و از جهت های شرقی و شمالی با بناهای خشتی و مسکونی مجاور تلفیق شده است. کلیسا درون حیاطی محصور بوده که امروزه تنها بخش اندکی از دیوار جنوبی آن بر جای مانده و سایر بخش ها به مرور زمان از بین رفته است.

منبع: باشگاه خبرنگاران جوان