خانه بروجردی ها،کاشان،اصفهان

خانه بروجردی ها   که هم بخش اندروني و هم بيروني دارد فاقد گودال باغچه است. اين بنا در سه طبقه و به صورت  چهار طرف ساخت، اطراف حياط هاي اندروني و بيروني بنا گرديده است. اين خانه بيشتر فضاهاي معماري که در خانه هاي قديمي کاشان يافت ميشود را دارا مي باشد. از جمله دو سرداب،  سرپوشيده، شاه نشين، پنج دري، مهتابي، هشتي ورودي، ايوان تابستاني، ايوان زمستاني. ويژگي بارز اين بنا سرپوشيده آن است که در کل شهر کاشان منحصر به فرد و استثنائي است. حياط اصلي  بيش از ۶۲۰ متر مربع و يکي از سه حياط يا اندروني آن بيش از ۶۳۰ متر مربع مساحت دارد. تزئينات ايوان تابستاني بنا در کاشان منحصر به فرد است و نقاشي هاي بي نظيري در سرپوشيده به  چشم ميخورد.
خانه ي تاريخي بروجردي ها در محله ي قديمي سلطان اميراحمد کاشان قرار دارد. خانه ي بروجردي ها نمونه ي يکي از خانه هاي مسکوني اعيان نشين دوره ي قاجار است که در سال ۱۲۴۲  خورشيدي توسط يکي از بازرگانان معروف کاشان به نام حاج سيد حسن نطنزي ( بروجردي ) ساخته شده است. برخي از تزئينات بدنه ي داخلي هشتي ورودي در سال ۱۲۵۶ خورشيدي انجام گرفته  است. هر چند برخي منابع تاريخ ساخت بنا را ۱۲۵۳ و اتمام آن را هجده سال بعد يعني ۱۲۷۱نوشته اند. بر خلاف تصور عامه، اين خانه به اهالي بروجرد متعلق نبوده بلکه چون مراودات تجاري اين بازرگانان نطنزي الاصل کاشاني بيشتر با تجار شهر بروجرد انجام مي شده، لذا کاشاني ها به ايشان بروجردي مي گفته اند! به همين مناسبت، محل سکونت ايشان هم به خانه ي بروجردي شهرت يافته است.
معمار طراح و سازنده ي خانه ي بروجردي يکي از معمارهاي چيره دست کاشان به نام استاد علي مريم کاشي بوده است که خانه ي طباطبايي ها ( واقع در همين محله ) و تيمچه ي امين الدوله ( واقع در بازار ميانچال کاشان ) از ديگر آثار اين معمار هنرمند است.
اين خانه متناسب با خصوصيات اقليمي و شرايط جوي منطقه ي کويري کاشان طراحي و ساخته شده، خصوصاً اينکه در گرماي شديد تابستان با استفاده از بادگيرهايي که در بالاي بام احداث شده، هواي خنک و بسيار مطبوع به صورت طبيعي و دائمي در زيرزمين ها جريان دارد.
از نظر فضاسازي خانه ي بروجردي به طور کلي شامل دو بخش بيروني و اندروني است که سر در اصلي و هشتي ورودي بين اين دو بخشمشترک مي باشد. ضمناً هر يک از اين دو بخش درهاي جداگانه اي هم دارند که مستقيماً به کوچه دسترسي دارند.
الف- بخش بيروني:
قسمت بيروني خانه، در حقيقت همان عمارت و حياطي است که فعلاً مورد بازديد علاقه مندان قرار مي گيرد و مشتمل است بر: راهروي ورودي، حياط مرکزي، تالار سرپوشيده و نورگير فوقاني آن، ايوان جنوبي، اطاق هاي تابستاني و حياط هاي خلوت بين اطاق ها و بالاخانه هايي که به صورت قرينه در دو طرف تالار اصلي قرار گرفته اند، بادگيرها و زيرزمين ( سرداب ) ها، اطاق پنج دري زمستاني که بدنه ي داخلي آن از گچبري بسيار ظريفي با طرح گل و مرغ تزئين شده است، اتاق هاي آفتابگير زمستاني، بهارخواب هاي جبهه ي شمالي، طارمي و قسمت غربي و ساير فضاها. بخش بيروني حياطي کشيده دارد. بناهايي که در دو سر حياط قرار گرفته اند، هم مهمتر هستند و هم از ارتفاع بيشتري برخوردارند. در جبهه ي جنوبي مهمترين بخش بنا واقع شده که داراي يک تالار  مرتفع و با عظمت است که به شکل هشت و نيم هشت ساخته شده و اتاق ها و فضاهايي در اطراف آن و در دو طبقه ساخته شده اند. سقف تالار اصلي، گنبدي شکل است که يزدي بندي شده و در جاي  جاي آن نورگيرهايي تعبيه شده اند که زيبايي خاصي به سقف داده اند. بر روي ديوارها نقاشي هايي به چشم مي خورد که مي شود گفت الهام گرفته از سبک نقاشي اروپايي آن زمان خصوصاً سبک روسي است. گچ بري هاي ديوارها فوق العاده زيبا هستند. متاسفانه برخي از نقاشي ها که از تصوير انسان بوده را خراب کرده اند. يک ايوان بزرگ در جلوي تالار وجود دارد. در جبهه ي شمالي يک تالار پنج دري همراه با شاه نشين است که يک ايوان در مقابل خود دارد و يک بادگير در پشت آن وجود دارد. تالارهاي بزرگ سرپوشيده و حياط هاي خلوت دو طرف آن، با نقاشي هاي ظريف و هنرمندانه و گچبري هاي برجسته و بسيار بديع زينت يافته و سقف آن از طرف داخل داراي تقسيم بندي هاي هندسي رسمي و يزدي بندي است. در قسمت فوقاني سرپوشيده در بام، نورگير فوق العاده جالبي تعبيه شده است که طرح آن در نوع خود منحصر به فرد مي باشد. سقف ها و بدنه ي داخلي سرپوشيده  و تالارهاي طرفين آن با نقش هاي بديع و طرح هاي گل و مرغ و اسليمي و شکارگاه و نقوش حيوانات در شيوه هاي متنوع رنگ و روغن و آبرنگ تزئين شده است. نقاشي هاي خانه ي بروجردي زير نظر دو هنرمند بزرگ و نامدار نقاشي ايران در دوره ي قاجاريه، يعني ميرزا ابوالحسن غفاري کاشاني ملقب به صنيع الملک ( بنيانگذار اولين مدرسه ي نقاشي در ايران ) و برادرزاده اش مرحوم ميرزا محمد خان غفاري کاشاني ( کمال المک ) ترسيم و طرح هاي گچبري خانه با نظارت اين دو استاد تهيه و به انجام رسيده است.
ب – بخش اندروني:
اندروني خانه ي بروجردي، خود شامل دو قسمت است:
۱- قسمت جنوبي که داراي يک حياط مرکزي و تالار بزرگ پذيرايي و مزين به آينه کاري است و در دو طرف تالار، بالاخانه هايي ساخته شده که رو به داخل تالار باز مي گردد. ضمناً در اطراف تالار بزرگ اتاق هاي گوشواره بنا شده است. اتاق هاي سرتاسر ضلع غربي اين قسمت از اندروني با قسمت شرقي حياط بيروني فصل مشترک دارند.قسمت جنوبي که در سنوات قبل از کل مجموعه تفکيک و به صورت خانه ي جداگانه اي درآمده بود، اخيراً توسط سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري از مالکين آن خريداري شده و پس از اتمام تعميرات به قسمت بيروني ممنضم و مرتبط
خواهد شد تا در معرض بازديد عموم قرار گيرد.

خانه بروجردی ها،کاشان،اصفهان

۲- قسمت شمالي عبارت است از يک حياط خلوت و اتاق پنج دري ساده و صندوق خانه و اتاق نشيمن و يک سرداب بزرگ که اين سرداب در حقيقت طبقه ي زيرين تالار بزرگ قسمت جنوبي اندروني است.يکي از مشخصه هاي خانه هاي قديمي در بافت کويري، وجود زيرزمين يا سرداب هاي خنک است که اهالي خانه را از گرماي بسيار زياد تابستان نجات مي دهد. خانه ي بروجردي ها از نظر طرح و معماري و قدمت و تزئينات نقاشي و گچبري جزء نفايس آثار تاريخي دوره قاجار مي باشد. تاکنون مرمت قسمت هاي مختلف و استحکام بخشي قسمت هاي عمده ي خانه و تثبيت نقاشي ها به وسيله ي کارشناسان و استادکاران اداره ي ميراث فرهنگي کاشان انجام شده و بعضي الحاقات و تغييرات غيراصولي که در طول سال ها در اين بناي ارزشمند صورت گرفته بود به صورت اوليه بازسازي شده است و اين مرمت و بازسازي ادامه دارد. يکي از نقاط ضعف اکثر خانه هاي تاريخي که مرمت شده و در معرض بازديد عموم قرار مي گيرند، اين است که به محوطه هاي آشپزخانه ( مطبخ ) ، نحوه ي آبرساني به حياط، وجود تلمبه و چاه يا  قنات و همچنين مستراح ( موال يا توالت ) توجه نمي شود. انگار که آدم هاي سده هاي قبل غذاي آماده از رستوران مي خريدند، آب معدني بطري مي نوشيدند و براي اجابت مزاج به مسجد محل مي رفته اند. خانه ي بروجردي ها هم در مرمت هايش از همين ايراد اساسي بي نصيب نمانده است. خانه ي بروجردي ها در سال ۱۳۵۳ خريداري و با شماره ي ۱۰۸۲ در فهرست آثار ملي ايران ثبت شد. اين خانه فعلاً محل اداره ي ميراث فرهنگي شهر کاشان است.

خانه بروجردی ها،کاشان،اصفهان

منابع مورد استفاده:

۱- مديريت ميراث فرهنگي کاشان
۲- حسن نراقي، آثار تاريخي شهرستان هاي کاشان و نطنز، انجمن آثار ملي، تهران، ۱۳۴۸
۳- حسين فرخ يار، نگاهي به آثار تاريخي کاشان، ناشر: مولف، تهران، ۱۳۶۹