منطقه حفاظت شده خانگرمز

منطقه حفاظت شده خانگرمز با وسعت ۹۳۸۹/۷۹ هکتار درفاصله ۳۰ کيلومتري غرب شهرستان تويسركان، ۲۵ کيلومتري شرق شهر اسدآباد و در سمت جنوب غربي همدان و شمال غربي شهر فرسفج قرارگرفته است. از راه‌هاي دسترسي به منطقه مي‌توان به مسير جاده اصلي آسفالته تويسركان به فرسفج از روستاي جعفريه به وسيله جاده فرعي كه منتهي به روستاي سوتلق مي‌گردد اشاره کرد. اين منطقه داراي آب و هواي نيمه خشک و سرد و معتدل بوده و رژيم بارندگي آن از تيپ اقليم مديترانه‌اي است. متوسط ميزان بارندگي اين منطقه معادل ۴۰۰ ميلي‌متر در سال و ميانگين دماي سالانه در يک دوره ۱۲ ساله حدود ۱۲/۷ درجه سانتيگراد و سرعت باد غالب منطقه ۵/۲ متر در ثانيه در جهت جنوب غربي برآورد شده است. از منابع آبي آن مي‌توان به وجود ۳۵ دهانه چشمه و ۱۳ رشته قنات اشاره کرد. موقعيت مورفولوژيکي اين توده کوهستاني و تنوع پوشش گياهي آن، همچنين دور بودن از منابع آلاينده و توليد سر و صدا، شرايط زيستي مناسبي را براي حيات وحش به وجود آورده است. بنابراين اين منطقه از سال ۱۳۶۳ به عنوان منطقه شکار ممنوع اعلام شد و در سال ۱۳۸۰ به منطقه حفاظت شده ارتقاي سطح يافت. در اين منطقه تاکنون در مجموع ۲۱۳ گونه گياهي متعلق به ۱۶۴ جنس و ۴۵ خانواده با خواص و کاربردهاي دارويي، صنعتي و … شناسايي شده است. به طور كلي گونه‌هاي غالب گياهي عبارتند از خانواده گرامينه‌ها، علف گوسفندي، گل قاصد، سريش‌ها، گونه‌هاي فرفيون، گونه شقايق، جامعه گونه‌اي گون، لاله، كلاه ميرحسن، درمنه، كاكوتي، كنگر، بله گوش، ميخک، بابونه، داغداغان، شيرخشت، چاي علفي، رز وحشي، نخود وحشي، گل ماهور، بادام كوهي، زالزالک وحشي، آلبالوي وحشي و….مي‌باشند. از درختان دست کاشت منطقه مي‌توان به درختان گردو، گيلاس، زردآلو، انگور، سيب، توت، نارون، زبان گنجشک و بيد اشاره کرد. فون جانوري منطقه شامل كل و بز، قوچ و ميش که از گونه‌هاي شاخص منطقه و از ساير پستانداران مي‌توان گرگ، روباه، شغال، كفتار، خرگوش، سمور، گوركن، تشي، رودک، خارپشت، حشره‌خوار و انواع موش‌ها و از ميان پرندگان عقاب طلايي، كبک، تيهو، دليجه، كلاغ نوک سرخ، كبوتر، كمر كولي، زاغي، چكچک، سهره، سار، جغد، سبز قبا، سنگ چشم، دم جنبانک، زرده پر را نام برد. همچنين به انواع خزندگان چون افعي زنجاني، يله مار، سوسن مار، شلاقي، چلمبر، مار پلنگي، لاک پشت و انواع مارمولک‌ها مي‌توان اشاره کرد.

منطقه حفاظت شده خانگرمز

موقعيت جغرافيايي
اين منطقه با مساحتي بالغ بر ۵۰۰۰ هكتار در ميان ۱۶ روستاي اطراف آن در غرب شهرستان تويسركان و جنوب شهرستان اسدآباد و جنوب غربي قله الوند و به لحاظ مختصات جغرافيايي بين مدار N3435 تا N3440 عرض شمالي و E4810 تا E4815 طول شرقي قرار گرفته است ، اين منطقه از شمال به روستاهاي قلقل،گنبله ، بهارآب، ترميانك ، هوش و از شرق به روستاهاي حاجي آباد ، سوتلق ، قلي لاله بالا و از طرف غرب به روستاهاي مين آباد ،تقي آباد ،سازيان ، كنجوران سفلي و از طرف جنوب به روستاهاي كنجوران عليا و وسطي،قلي لاله پايين ، ولاشجرد محدود مي شود.

وضعيت اقليمي
اين منطقه داراي آب و هواي نيمه خشك و سرد و معتدل بوده و رژيم بارندگي آن از تيپ اقليم مديترانه اي است متوسط ميزان بارندگي آن در سال ۴۰۰ ميلي متر و ميانگين درجه حرارت در سال ۱۳ درجه سانتي گراد مي باشد . گرمترين ماههاي سال اواسط تير و مردادماه و سردترين ماه سال بهمن مي باشد، دراين منطقه ۲ ماه يخبندان داريم كه در ماههاي اواسط دي و بهمن اتفاق مي افتد .

زمين شناسي و ناهواريها
اين منطقه با ارتفاع ۲۸۵۳ متر از سطح دريا در ضلع شمالي ، داراي صخره ها و پرتگاههاي مرتفع و صعب العبور مي باشد. كه در معرض فرسايش شديد ناشي از بارندگي و يخبندان مي باشد ، همچنين در ضلع جنوبي نيز شاهد وجود صخره هاي سنگي و غارهاي متعددي چون غار بهرامي ، غار مر لرستاني ، غار عبدا… خان مباشيم ، همچنين در اين منطقه دره هاي عميق و طولاني چون دره تقي آباد ، دره كفتاران ، دره وزم در و غيره وجود دار دكه آب ناشي از بارندگي و ذوب برفهاي منطقه را به پايين دست منطقه هدايت مي كند. جنس سنگهاي منطقه بيشتر از جنس آهك و سيليس مي باشدكه غارهاي موجود بر اثر حل شدن اين سنگهاي آهكي دراثر بارندگي بوجود آمده است، جنس خاك منطقه بيشتر رسي لومي مي باشد .
منابع آبي منطقه
آب وحوش منطقه از دو دسته آب تامين مي شود :
۱ـ آب چشمه هاي منطقه كه به سطح زمين جاري مي شود .
۲ ـ آب ناشي از بارندگي و ذوب برفهاي ارتفاعات منطقه كه به صورت نهرهاي كوچك و بزرگ از شكاف صخره ها و دره هاي عميق جاري مي شود ، ويا به صورت آبگير و تالابهاي كوچك فصلي ظاهر مي شود مثل آبگير تخت سر منطقه كه تا اواخر بهار داراي آب مي باشد و منبع تامين كننده آب وحوش در فصل بهار مي باشد .

چشمه هاي اصلي وتامين كننده آب شرب وحوش و پرسنل منطقه و آبياري فضاي سبز پاسگاه ۵ دهنه چشمه به نامهاي چشمه شرشره ، كفتاران ، كني خان . علي زمان و چشمه وزمان مي باشند . كه بيشترين ميزان دبي آب را در اواسط فصل بهاروكمترين ميزان دبي را در اواخر فصل تابستان دارا مي باشند . چشمه هاي كفتاران و شرشره دو چشمه اصلي و پر آب منطقه هستند كه با ذخيره كردن آب چشمه شرشره در استخر ذخيره كشاورزي آب ،آبياري ۲ هكتار فضاي سبز منطقه با استفاد ه از سيستم آبياري قطره اي تامين مي شود.

پوشش گياهي منطقه
به طور كلي پوشش منطقه حفاظت شده خانگرمز به دو دسته تقسيم مي شود :
۱ ـ پوشش علفزار ( گراس لند ) بيشتر در ارتفاعات بالا و تخت سر ديده مي شوند .
۲ ـ پوشش بوته زار ( بوش لند ) در ارتفاعات پايين تر و تپه ماهورهاي اطراف ديده مي شود .
۳ ـ پوشش پهن برگان ( فرب ) كه بيشتر دست كاشت و مصنوعي و در حدود ۲ هكتار مي باشد.
بيشترين نوع پوشش گياهي منطقه را پوشش علفزار تشكيل مي دهد كه تيپ مرتعي و از خانواده گرامينه ها مي باشند . به طور كلي گونه هاي غالب گياهي عبارتند است: خانواده گرامينه ها ، علف گوسفندي ، گل قاصد ، سريش ها ،گونه هاي فرفيون ، گونه شقايق، جامعه گونه اي گون ،لاله ، كلاه ميرحسين ، درمنه كاكوتي ،كنگر ،بله گوش ، ميخك ، بابونه ، داغداغان ، شيرخشت ، چاي علفي ، رزوحشي ، نخود وحشي ، گل ماهور ، بادام كوهي ، وليك ، آلبالوي وحشي وساير گونه هاي ديگر موجود كه بايستي مورد تحقيق و مطالعه وسيع جهت شناسايي و رده بندي گونه اي قرار گيرند .

گونه هاي جانوري منطقه
اين منطقه به دليل پوشش گياهي غني و منحصر به فرد و صخره هاي مرتفع بهترين زيستگاه كل و بز و قوچ و ميش در غرب كشور است كه از رشد ۲۵ درصدي جمعيت در سال برخوردار است كه مرهون تلاش و زحمات شبانه روزي پرسنل اجرايي در مسير حفظ و حفاظت از زيستگاههاي منطقه است .گونه هاي شاخص و مهم جانوري منطقه عبارتند از پستانداران : كل وبز ـ قوچ وميش ـ گربه وحشي ـ گرگ ـ روباه ـ شغال ـ كفتارـ خرگوش ـ سمور ـ گوركن ـ تشي ـ زردبره ـ رودك عسل خوارـ خارپشت ـ حشره خوارـ حفار و انواع موشها
پرندگان : عقاب طلايي ـ كبك ـ تيهو ـ دليجه ـ كلاغ نوك سرخ ـ كبوتر ـ كمر كولي ـ زاغي ـ چكچك ـ سهره ـ سارـ جغد ـ سبز قبا ـ سنگ چشم ـ دم جنبانك .
انواع خزندگان : چوخ مار سمي ـ افعي زنجاني ـ مار نيمه سمي : يلدمار ـ سوسن مار ـ مارهاي غير سمي : شلاقي ـ چلمبر ـ مار پلنگي وانواع مارمولكها و عقرب زرد و رتيل را مي توان نام برد.

منطقه حفاظت شده خانگرمز

امكانات منطقه
در ضلع جنوبي منطقه پاسگاه محيط باني با وسعت ۱۲۰متر كه مجهز به آشپزخانه ، اتاق گارد ، مهمانسرا ، اصطبل، خودرو ،موتور سيكلت و محيط بانان مجهز به سلاح كلاشينكف و بي سيم و دوربين چشمي اند ضمناً اولين سيستم انرژي خورشيدي در استان در سال ۱۳۸۳ با اعتباري غالب بر ۳۵۰ ميليون ريال در پاسگاه خانگرمز ايجاد گرديد كه برق آن ۵/۱ كيلو وات بوده و داراي ۲ پانل با ۱۶ ماژول و نيز داراي غابليت ذخيره شارژ برق تا ۳ روز مي باشد. خانگرمز از لحاظ تراكم شكار موجود در منطقه نسبت به ساير مناطق موجود در استان اولويت بالاتري دارد .علاوه بر منطقه حفاظت شده خانگرمز مناطق آزادي در شهرستان تويسركان وجود دار دكه زيستگاه پرندگان و پستانداران مي باشد به طور مثال زيستگاه كبك در ارتفاعات كمانكران ، بوستاندره ،گزندر، توچال ، قزل ارسلان و زيستگاه باقرقره در سيد شهاب ، پيرغيب ، باباكمال ، مياندوآب مي باشدو در اين منطقه خرگوش ، روباه و قمري نيز يافت مي شود .

منطقه حفاظت شده خانگرمز

منبع:

– سیری در ایران

– کوه ها و بیابانهای ایران

– دیده بان محیط زیست و حیات وحش