قالی تبریز

قالی تبریز یکی از انواع قالی‌های ایرانی است. این قالی در شهر تبریز بافته می‌شود. این شهر یکی از مهم‌ترین مراکز بافت قالی در ایران است و قالی‌های بافت آن از تنوع و گوناگونی بسیاری برخوردارند.

Farshe_tabriz

تاریخچه فرش تبریز:

تبریز از زمان هلاكوخان مغول از مراكز عمده تولید و دادوستد قالی بوده است. پا به پای شهر هرات قالی بافی در آن مراحل تكاملی خود را می پیموده است. بخصوص در زمان صفویان با ایجاد كارگاههای بزرگ قالی بافی، بافندگان طراز اول گردهم آمده به بافت نمونه های ارزنده ای دست یافتند كه از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره كرد:

  • قالی مشهور مسجد اردبیل (۱۵۳۹م) كه اكنون در موزه ( ویكتوریا و آلبرت) لندن از آن نگهداری می كنند.
  • قالی دیگری كه مربوط به همین مسجد بوده و آن نیز در شهر لندن (مۆسسه دوین MAISAN DUVEEN) است.
  • یك تخته قالی كه به امپراطور چالز كوئینت( Charles Quint) تعلق داشته است.
  • دو تخته قالی بسیار زیبای موزه پولدی (Poldi) میلان كه اولی مربوط به سال ۱۵۲۲ م و دارای امضای غیاث الدین جامی و دومی می بایست بدون تردید مربوط به نیمه دوم قرن ۱۶ باشد.

مدت چندین قرن از قالی ایران به عنوان كالای تجاری استفاده می شد ولی میزان این تجارت ناچیز بود تا اینكه در قرن ۱۵، مردم كشورهای مغرب زمین آنرا شناختند و برای آن ارزش قایل شدند و از قرن ۱۷ به بعد هم پس از آنكه قالی ایران به خارج از كشور راه یافته بود صنعتكاران تبریز با دریافت سلیقه مردم اروپا و آمریكا دست به بافتن قالی هایی زدند كه بازار آن كشورها را به خود اختصاص دادند.
تبریز كه در موارد بسیاری همواره علمدار نهضتهای مختلفی بوده است در اعتلای هنر فرشبافی ایران نقش به سزایی داشته و رونق دوباره و احیای هنر فرشبافی را در اواخر دوره قاجاریه و اوایل سلطنت پهلوی و راهیابی فرش ایران را به بازارهای جهان و گسترش این حرفه در تمام نقاط ایران را تنها مرهون هوش و ذكاوت بازرگانان و قالیبافان صبور این منطقه باید دانست.

ویژگی های بافت در قالی های تبریز:

در میان ویژگی‌های مشترک تمامی قالیهای آذربایجان گره ترکی بیش از همه مورد توجه است. نوع گلیم بافی قالی‌های روستایی و عشایری آذربایجان به ویژه در قالی‌های قدیمی عمدتاً به سبک معروف فارسی است و به عبارتی از پود ضخیم برای گلیم بافی استفاده می‌نمایند. رجشمار قالی‌های روستایی آذربایجان عموماً درشت و بین ۱۵ و حداکثر ۲۵ رج محدود می‌گردند. دارهای قالی مورد استفاده در آذربایجان به جز قالی‌های عشایری، همگی از نوع عمودی است. مهمترین ابعاد قالی‌های جدید شهری باف آذربایجان ۲*۳ و ۲/۵*۳/۵ و همچنین ۳*۴ است و ابعاد کوچکتر اغلب در قالی‌های قدیم آن دیده می‌شود. ابعاد دایره و چند ضلعی نیز طی سالهای اخیر در این منطقه رواج یافته است. قالی روستایی آذربایجان ابعاد متفاوتی دارد. شمار رج‌های قالی تبریز معمولاً از ۲۴ رج شروع شده و تا ۱۱۰ رج ادامه می‌یابد. رج که به واحد تراکم گره اطلاق می‌شود، بهترین روش برای ارزیابی کیفیت قالی به‌شمار می‌رود؛ هرقدر شمار رج‌های یک قالی بیش‌تر باشد، کیفیت آن نیز مطلوب‌تر خواهد بود. قالی‌های ظریف معمولاً از نخ‌های ابریشمی یا پنبه‌ای بافنده می‌شوند.تبریز یکی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین مراکز قالی‌بافی در سطح ایران و جهان است و نقش مهمی را در زمینهٔ توسعه و گسترش سنت‌ها و هنرهای تزئینی و کاربردی بازی می‌کند.اوج هنر قالی تبریز مربوط به سده‌های دوزادهم تا شانزدهم میلادی بوده‌است. شکل‌گیری ۲۰۰ شاهکار هنری قالی تبریز با ادغام هماهنگ هنرهای بافندگی و نگارگری ایرانی در طی ۱۴ سده، سطح بالای هنر بافندگان قالی را در این شهر به عرصهٔ نمایش گذاشته و مکتب کلاسیک تبریز بنیان نهاده شد. این مکتب به ۲ زیرشاخهٔ اصلی تبریز و اردبیل تقسیم می‌شود.

طرح های شناخته شده فرش تبریز:

طرح‌های شناخته شده ناحیه تبریز عبارتند از:طرح مستوفی (کل فرنک مستوفی)،اسلیمی ترنج دار،اسلیمی لچک دار،ترنج،نقش ماهی یا هراتی،گلدانی،میناخانی،طرح درختی،طرح تصویری،طرح باغی یاگلستانی،طرح شکارگاه و…

ویژگی های طرح و رنگ:

بافندگان تبریز به ویژه در دوره معاصر هر طرح زیبایی را مورد استفاده قرار داده و یا ترکیبی از رنگهای مختلف، طرحی نو را در انداخته اند. انواع طرح‌های لچکوترنج،درختی،گلدانی،بته جقه ای و دهها طرح دیگر مورد استفادهٔ بافندگان امروز تبریز و مرند و خوی… است. شاید شادابی و طراوت رنگ در قالی شهری باف آذربایجان بیش از هر چیز دیگر توجه خریداران فرش را به خود معطوف دارد. زیبایی قالیهای لچک و ترنج هندسی هریس به گونه‌ای است که هم اکنون بسیاری از قالیبافان تبریز و سایر شهرهای آذربایجان از آن کپی برداری نموده و با نام نقش هریس به بازار عرضه می‌نمایند. در واقع نقشه قدیمی و اصیل هریس به گونه‌ای است که ضمن حفظ ویژگی نقوش لچک و ترنج شاه عباسی، ترکیبی هندسی به آن داده و با استفاده از خطوط زاویه دار، هویتی کاملاً مستقل از قالی‌های شهری باف را برای آن رقم می‌زند. معروف ترین نام در میان این طرح‌ها لچک و ترنج شاخه شکسته نام دارد گرایش به طرحهای هندسی و حتی ذهنی بافی، ویژگی مشترک طرحهای روستایی فرش آذربایجان است. برابر آماری که در دست داریم در شهرستان تبریز و حومه‌ی آن در سال ۱۳۶۴ شمسی بر روی ۱۶۰۰۰ دار قالی ۳۲۱۵۰ کارگر بافنده کار کرده‌اند. علاوه بر تک‌بافی‌ها، کارگاه‌های در سال‌های اخیر بافنده‌های چیره‌دست تبریزی به تولید فرش‌های گل ابریشم بسیار ظریف با رج‌شمار ۵۰ و ۶۰ در مقیاس وسیع روی آورده‌اند. این گونه فرش‌ها که بعضی با چله‌های ابریشمی هستند، بیشتر با طرح‌های لچک و ترنج و با رنگ‌های غالباً بژ روشن و نخودی بافته می‌شوند و در رنگ‌آمیزی گل‌ها و نگاره‌ها از رنگ‌های سرخابی، عنابی و زیتونی به فراوانی استفاده می‌شود. فرش‌های تبریز در هفتاد سال اخیر اغلب با طرح‌های گلدانی، درختی، محرابی، قندیل دار، حیوان‌دار، شکارگاه، هراتی، شاخ و برگی، گلفرنگ، بندی خشتی یا قاب‌قابی، منظره‌بافی، قاب‌قرآنی و نقش‌های هندسی از کوچک‌ترین تا بزرگ‌ترین اندازه‌های ممکن بافته شده‌اند. بافت کناره و گلکی چندان خوشایند بافنده تبریزی نیست.

تحول در رنگ آمیزی فرش تبریز:

  • نمایش عمق

از جلوه‌های جدید در رنگ فرش معاصر تبریز به کار گیری عمق و بعد یا پرسپکتیو در این طرح دو بعدی است که شناسه‌ای خاص به فرش تبریز داده است.

  • استفاده از رنگ برای فضا بندی

تحولی دیگر در ابداعات فرش تبریز، استفاده از رنگ برای پر کردن فضاهای خالی به جای نقش است که با به کار گیری رنگ‌های دارای هارمونی و هماهنگی با طرح فضاهایی خاص قرابتی زیبا بین طرح و رنگ ایجاد می‌شود. چنین فنی را در طرح‌های زیر خاکی جدید می‌بینیم.

  • به کار گیری سایه روشن

نو آوری دیگر در فرش تبریز، به کار گیری سایه با استفاده از رنگ است. استفاده نا محدود از رنگ‌های هم خانواده و ایجاد سایه روشن باعث القای عمق می‌شود. از ویزگی‌های دیگر تعادی بین رنگ‌های سرد و گرم بوده است که وجود این سایه و روشن‌ها در گل‌ها و متن حالتی برجسته به نقوش می‌دهد. این روش توانسته گل‌ها را طبیعی تر کرده و به سبک رئال (واقع گرایانه) نزدیک تر نماید.

  • دور گیری

به کارگیری ابریشم سفید و رنگی به منظور دور گیری گل‌ها و برگ‌ها از دیگر ویژگی‌های فرش تبریز بوده است.

  • طرح زیر خاکی

یکی از انواع طرح‌های تبریز، طرح زیر خاکی است. این سبک دارای رنگ‌های ویژه خصوصاً رنگ بژ، زیتونی وسدری است که حالت زیر خاکی را به نقش می‌دهد. عناصر تشکیل دهنده طرح آثار و ابنیه باستانی و نقش شاهان و شخصیت‌های ادبی و شعرای گذشته ایران است.

منبع:

-ویکی پدیا

-تبیان

برچسب ها

ممکن است به این موارد نیز علاقه مند باشید:

0 دیدگاه در “قالی تبریز”

پاسخی بگذارید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *