عمارت دیوانخانه کریمخانی

-شیراز-کجاست-1367332615

عمارت دیوانخانه کریمخانی در سال های پایتختی شهر شیراز از سال ۱۱۸۰ ه.ق تا آخر عمر کریم خان زند یعنی سال ۱۱۹۳ ه.ق ساخته شده است.

عمارت دیوانخانه یکی از بناهای ارزشمند دوره زندیه درشیراز بشمار می‌ رود که در نزدیکی ارگ کریم‌ خانی واقع شده و در گذشته به عمارت دیوان خانه کریم خان زند مشهور بوده است. عمارت دیوانخانه از تالاری بزرگ تشکیل شده که این تالار بر دو ستون چوبی استوار شده است البته پیش ازاین به جای این دوستون چوبی دو ستون سنگی قرار داشته که در زمان قاجاریه توسط آقا محمد خان قاجار به تهران منتقل شده‌اند.

این بنا در دوره کریم خان زند به عنوان مرکز حکومتی و رسیدگی برامور اداری حکومت زندیه مورد استفاده بوده واز مهمترین ویژگی‌های معماری این بنا می‌توان به وجود نقاشی‌های بسیار زیبا در تمام بدنه ساختمان، مقرنس‌کاری‌های روی چوب و سنگ، مقرنس‌کاری‌های گچی وحجاری‌های روی سنگ‌ها با نقوش حیوانات و گیاهان اشاره نمود.

ویژگی های بنا

هنگامی که کریمخان زند در سال ۱۱۸۰ ه.ق شیراز را پایتخت خود قرار دارد، مایل بود همانطور که شاه عباس صفوی اصفهان را آراسته بود، شیراز را بیاراید. بدین جهت طرح بناهای مفصل و معظمی از ارگ ، مسجد،بازار، سربازخانه، دیوانخانه،قور خانه، میدان مشق و اسب سواری و چوگان را ریخته و دستور ساخت این بناها را صادر کرد.سبک معماری این بناها سبک اصفهان است.یکی از این مجموعه ها،دیوانخانه کریمخانی است.

این بنا با دیگر بناهای مجموعه کریمخانی،در سالهای پایتختی شهر شیراز از سال۱۱۸۰ ه . ق تا آخر عمر کریم خان یعنی سال ۱۱۹۳ ه . ق ساخته شده است. بنابر سفرنامه های موجود، مسافران پس از ورود به شیراز از دروازه اصفهان وارد بازار نوساز وکیل می شوند. در طرف غرب بازار میدان وسیعی قرارداشته که قسمت شرقی آن میدان را نقارخانه و قسمت غربی میدان توپخانه می نامیدند. دیوانخانه در طرف غرب عمارت نقارخانه ساخته شده است.

-دیوانخانه-شیراز-کجاست-1367332615

درباره ساختمان دیوانخانه با آنکه وقایع نگاران بطور اخص در مورد این ساختمان ننوشته اند، ولی احتمالا” در همان ایامی که ارگ بنا شده این ساختمان مستطیل شکل با سقف سه گوش ( بوسیله شبکه بندی چوبی ) و دارای تالار بزرگ با ۲ ستون سنگ مرمر یک پارچه در کنارش ساخته شده است. در سال ۱۷۹۲ به دستور آقا محمد خان این دو ستون جابجا و به تهران انتقال داده شد.مصالح بکار رفته در عمارت دیوانخانه عمدتا آجر و سنگ است. سنگهای مرمر به کار رفته از تبریز و یزد و سنگ های رخام از معادن شیراز استخراج شده است که سنگها ی مرمر در ۲ ستون مرتفع جلوی تالار بکار رفته بوده است.

بر روی ازاره ها نقوش برجسته دو شیر و دو باز و همچنین صحنه جنگ رستم و اشکبوس حجاری شده است. شیوه آجر کاری دوران زندیه همان ادامه شیوه آجر کاری دوران صفویه است.شیوه آجرکاری دوران صفویه شامل تراش دادن و آب شاب کردن آجر و همچنین ساختن نمای کاذب آجری با یک پوسته گچ به صورت آجر نما بوده و به تدریج به سایر نقاط گسترش یافته است. نما سازی صاف و یکدست با بندهای منظم و باریک را باید از ویژگیهای دوران صفوی به حساب آورد. آجرکاری این دوران بیشتر بصورت ” رگ چین ” و در مایه ” نیمانیم ” صورت گرفته است.ویژگیهای برجسته بناهای وکیل که بسیاری از بینندگان و باستان شناسان به آن باور دارند و استحکام پی ریزی و ساختمان استوار آن می باشد. استاد و معمار معروف دوران زندیه، غلامرضا تبریزی است.کاربری بنای دیوانخانه در طول زمان فراز و نشیب متعددی به خود دیده است. در زمان کریم خان دیوانخانه محل جلوس وکیل الرعایا برای رسیدگی به کارهای دیوانی بوده است.

در زمان قاجاریه در سال ۱۲۶۸ ه . ق که بنای پانزده دستگاه چاپار خانه که به فرمان امیرکبیر و دستور فیروز میرزا توسط نصرت الدوله والی فارس شروع شده بود و بتدریج خاتمه یافت . با توجه به عکس موجود در موزه پست دیوانخانه در این زمان به عنوان پست خانه مورد استفاده قرار گرفته بوده است. در زمان پهلوی دوم در سال ۱۳۹۶ ه . ق ساختمان جدید پست و تلگراف شیراز در ضلع شمال شرقی ساختمان دیوانخانه به وزارت فرهنگ و هنر واگذار شد.دیوانخانه بنایی دو طبقه با پلانی مستطیل شکل است که از طریق دو راه پله طبقات همکف و اول آن به هم متصل می شود.در میانه بنا یک ایوان و در دو طرف آن ۲ تالار قرار دارد،هم شاه نشین و هم تالارها با تکنیک کاسه سازی که نوعی مقرنس کاری است، تزئین شده است.

علاوه بر مقرنس ها در فضاهای ذکر شده تزئینات نقاشی بسیار نفیسی در طاقچه ها و سقف وجود دارد که از نقشهای گیاهی، گل، مرغ زندی (نوع خاصی در تزئینات مربوط به دوره زندیه) و طلا کاری پوشیده شده است. وجود این تزئینات اهمیت زیادی را به بنای دیوانخانه از نظر ارزشهای هنری و تاریخی می بخشد. با توجه به نفاسات و ارزش بالای تزئینات در این بنا در طرح احیای کاربری سبکی برای مجموعه در نظر گرفته شده است. این بنا پس از مرمت و احیای و تعبیه سیستم های جدید تأسیساتی تبدیل به مرکز اطلاع رسانی گردشگری استان فارس خواهد شد.

منبع: صندوق احیا و بهره برداری از اماکن تاریخی ایران

برچسب ها

ممکن است به این موارد نیز علاقه مند باشید:

0 دیدگاه در “عمارت دیوانخانه کریمخانی”

پاسخی بگذارید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *