مدرسه خان جلوه گاه حکمت متعالی در ایران

khan-school-1367054970

مدرسهٔ خان مدرسه‌ای تاریخی است که توسط الله‌وردی خان و پسرش امام‌قلی‌خان در شهر شیراز و همزمان با حکومت شاه عباس صفوی ساخته شده است.

این مدرسه هنگام آبادانی یکصد حجره برای اقامت یکصد طلبه داشته است و چهار طرف آن چهار باغ برای تفریح طلاب بوده است. الله وردی خان که از سال ۱۰۰۴ تا ۱۰۲۲ حاکم فارس بود، مردی آزاداندیش بود و روحیهٔ این سردار آزاده با انزوا و حبس افکار آزاداندیش و الهی سازگار نبود. به همین خاطر وی ملاصدرا را که توسط علمای اصفهان تکفیر و در کهک قم تبعید شده بود به شیراز دعوت کرد. او نامه‌ای بدین مضمون به ملاصدرا نوشت: «من نمی‌توانم به کهک بیایم تا بتوانم از محضر درس شما استفاده کنم و به همین جهت در شیراز بنای مدرسه‌ای را برای شما شروع کرده‌ام و همین که تمام شد اطلاع می‌دهم که بیایید و در این مدرسه تدریس کنید.»

الله وردی خان مدرسه را با هزینهٔ خود ساخت و پیش از آنکه ساخت آن به پایان برسد چون دید به درازا خواهد انجامید، همین که قسمت‌های ضروری برای استفادهٔ استاد و طلاب آماده شد، از ملاصدرا درخواست کرد که به شیراز بیاید.

در شأن و مقام این مرکز مهم علمی و فرهنگی شیراز همین بس که در زمانی که شرط ورود طلاب به برخی از مدارس اصفهان فرانگرفتن علوم معقول بود، یکی از شرایط تدریس و تحصیل مدرسهٔ خان این بود که حتماً باید یک مدرس علوم معقول در آنجا تدریس نماید. الله وردی خان در وقفنامه تصریح کرد که اختیار تدریس را به شما واگذار می‌کنم تا اینکه شما هر درسی را که می‌خواهید در برنامهٔ دروس مدرسه قرار دهید.

الله وردی خان با این اقدام خود، دانشگاهی به مفهوم واقعی آن روز بنیان گذاشت، که در آن افزون بر حکمت، فقه، ادب، نجوم، علم حساب، هندسه، زمین شناسی، جانور شناسی، گیاه شناسی و شیمی تدریس می‌شد. ملاصدرا در پناه فرهنگ دوستی و آزاد اندیشی الله وردی خان گرجی تألیفات فراوانی از خود بر جای گذاشت، اما مهم ترین حاصل عمر وی بنیاد نهادن حکمت متعالیه بود. بدین وسیله یک گرجی مسیحی زاده به عالم تشیع خدمتی عظیم نمود.

38370_مدرسه خان

مدرسه خان 02

 

پس از مرگ وی پسرش سردار نامی ایران، امام قلی خان در سال ۱۰۲۴ هجری قمری کار بنا را به اتمام رساند. زیر بنای این محل که به سبک بناهای درون گرا ساخته شده ۷۶۸۶ متر مربع می باشد که در زمینی به مساحت ۵۰۰۳ متر مربع در دو طبقه بنا گردیده است، این بنا دارای ۱۰۰ حجره جهت اسکان طلاب بوده که در حال حاضر هفتاد هجره به جای مانده و نیز صحن مدرسه با یک حوض هشت گوش در مرکز و ۴ باغچه در چهار طرف آن به همراه درختان نارنج و نخل مزین گردیده است، طول صحن ۵۱ متر و عرض آن ۴۵ متر می باشد .
سردر ورودی با تزئینات بسیار عالی و ارتفاع چشم گیر، با کاشی های هفت رنگ تزیین شده و گل بوته های روی کاشی ها از جمله شاهکارهای هنر و معماری و کاشی کاری بوده همچنین بالای سردر، یک کتیبه با خط ثلث عالی و با قلم درشت نوشته شده که بیانگر ذوق والای هنر مند ایرانی است. دالان ورودي مدرسه به شکل هشتي با سقفي که با شکل زيبا به صورت گنبدي با کاشي لاجوردي آبي و گل بوته هاي زيبا مزين شده است.
یکی از دلایل شهرت این مدرسه آن است که ملاصدرا سال ها در آن به تدریس فلسفه و علوم اسلامی می پرداخت و درست از همین زمان به بعد، این مدرسه به عنوان یکی از مهمترین مراکز علمی ایران مطرح شد. اما شاید برایتان جالب باشد اگر بدانید که مهم ترین ویژگی مدرسه خان به کارگیری اعداد مقدس در ساخت آن است. به این ترتیب که مدرسه دارای پنج مَدرَس (محل تدریس) به نیت عدد مقدس پنج تن (ع) است که یکی از این مدرس ها متعلق به ملاصدرا و چهار مدرس دیگر برای سایرین بود. علاوه بر این، مجموعه دو اتاق موجود در این مدرسه در کنار اتاق های درس خارج، در جمع عدد ۱۴ را تشکیل می دهند. این انتخاب اعداد و ارقام در ساخت بنا اتفاقی نبوده و با برنامه ریزی قبلی صورت گرفته است.

این نكته را نباید پنهان داشت كه مدرسه خان تنها مدرسه علمی است كه در اوج گسترش تفكر تشیع در حكومت صفویه كه صدر یعنی ولی فقیه آن شیخ بهاءالدین عاملی ـ فقیهی كه تنها فقیه و متكلم نبود بلكه ریاضیدان و مهندس و معمار و كیمیادان نیز بود و در علوم غریبه مهارت داشت و تحصیل علوم ریاضی را از نو زنده كرد و رساله هایی هم در ریاضیات و نجوم نوشت. امیر و مرشدِ زمانِ شاه عباس اول و مشاور او میرداماد فقیه فیلسوف عصر ـ دخترزاده محقق كركی ـ، به صلاحدید ایشان جهت مَدرَس صدرالمتألهین كه از برگزیده ترین شاگردان شیخ بهایی محسوب می شد و داماد میرداماد بود و مدتی دور از قیل و قال محافل قشری در كهك قم در انزوا به تزكیه نفس و تألیف كتب اشتغال داشت به منظور اعلام موضع و تأیید و تأكید گرایشهای فكری مورد قبول نظام حاكم اشاره به بنای مدرسه در شیراز برای او شد و مركز تدریس كلیه علوم عقلی و نقلی گردید و در اندك مدتی جویندگان علم از هر طرف و هر جا رو به سوی آن آوردند كه علوم و فنونی را كه در آن تدریس و مورد بحث قرار می گرفت، فراگیرند. تا آنجا كه كارگزاران بعدی دارالسلطنه، با وجود تمایل به گرایشهای دیگر، برتری این حوزه را بر دیگر حوزه های علمی مملكت پذیرا شدند و پذیرفتند كه شیراز دارالعلم است و در فرمانها این لقب را با نام شیراز ذكر كردند.

Madresyekhaan_(7)

در مورد ویژگی و خصوصیت ساخت مدرسه ابتدا باید گفت: این بنا نشان از خصوصیات خلقی و ابتكارات علمی ویژه معمار با ذوق آن دارد كه علم را با هنر چنان عجین كرده كه هر بیننده به طور طبیعی پذیرای آن است و مقتضیات فرهنگ بومی را چنان با نیاز زمان پیوند زده كه طوفانهای حوادث و تنگ نظری غوغا سالاران هم نتوانسته است از اهمیت آن بكاهد. اگر چه در این گیر و دار مدرسه لطماتی دیده اما پا بر جا و استوار هنوز هم به منزله بزرگترین بنای علمی سنتی اسلامی شهر جایگاه خود را حفظ كرده است.

برچسب ها

ممکن است به این موارد نیز علاقه مند باشید:

0 دیدگاه در “مدرسه خان جلوه گاه حکمت متعالی در ایران”

پاسخی بگذارید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *