غار کبوتر (هامپوییل) یکی از غارهای استان آذربایجان شرقی است که در ۸ کیلومتری جنوب شرق شهر مراغه و در نزدیکی روستای گشایش واقع شده‌است. در ابتدای ورودی غار میدان بزرگی وجود دارد که سقف آن لانهٔ کبوتران است. پس از تونل کم‌ارتفاعی که در سمت راست قرار دارد، میدان نسبتاً بزرگ دیگری نیز وجود دارد. در این میدان چهار حلقه چاه به عمق تقریبی ۱۰ تا ۱۲ متر وجود دارد که همهٔ آن‌ها به یک میدان بزرگ در اعماق زمین منتهی می‌شوند. در این میدان صخره‌های بزرگی دیده می‌شود که تا خردادماه به‌دلیل ریزش آب‌های زیرزمینی سطح آن‌ها لغزنده بوده و عبور از آن‌ها احتیاط زیادی را می‌طلبد. سپس این میدان بزرگ به اتاق‌های بزرگ و در نهایت به تونل‌های باریکی ختم می‌شود. در سقف اتاق‌ها صدها خفاش به‌حال آویزان دیده می‌شوند که با هماهنگی خاصی به‌طور موزون در نوسانند. رسوبات آهکی متعددی طی میلون‌ها سال تشکیل یافته و مناظر زیبایی به‌وجود آورده‌اند. تاکنون هیچ‌کس نتوانسته به انتهای این غارها دسترسی پیدا کند.

اين غار در کمرگاه کوهي صخره‌اي، رو به جنوب قرار گرفته است و از بستر رودخانة «موردي چاي» حدود ۱۶۰۰ متر ارتفاع دارد. عرض دهانة غار ۸ متر است و ارتفاع آن به ۲۵ تا ۴۰ متر است. طول و عرض ميدان اول غار تقريباً ۴۰ در ۶۰ متر است. در ابتداي ورود به غار، کتيبه‌اي به زبان روسي ديده مي‌شود که تاريخ آن مربوط به سال ۱۹۲۵ ميلادي است. اهميت غار کبوتر به خاطر وجود چاه‌هاي عميق و مخوفي است که به صورت تنوره‌هاي سنگي و تالارهاي بزرگ ديده مي‌شود. اين غار بيش از غارهاي ديگر مورد توجه غارشناسان، محققان و کوهنورداني است که همه ساله براي بازديد از آن به اين منطقه سفر مي‌کنند.
از دهانة غار که وارد مي‌شويم به محوطة وسيعي مي‌رسيم که در سقف آن دو حفرة جالب توجه وجود دارد. در قسمت شمال شرقي انتهاي ميدان اول، راهرويي بسيار تنگ وجود دارد که راه ورود به ميدان دوم است. در ميدان دوم، چهار راهي وجود دارد که دو راه به ميدان اول، يکي به سمت داخل غار و راه بعدي که راهروي تنگي است به محوطة ديگري در جنوب شرقي غار باز مي‌شود.
در سمت شمال و شمال شرقي ميدان دوم، چهار حفره و فرورفتگي گود به چشم مي‌خورد، که نشان دهندة وجود چهار حلقه چاه عميق است. همه ساله تغييرات زيادي در داخل غار اتفاق مي‌افتد. تغييرات عمدة ميان ميدان اول و دوم، از نظر زمين‌شناسي، پيدايش خاکستر است که گاهي تا قوزک پا و حتي تا زانو مي‌رسد. داخل چاه‌هاي متعدد غار، دو سفرة آب وجود دارد که يکي به علت ريزش از بين رفته، ولي در چاه ديگر آب وجود دارد و صداي جريان آن از بالا به گوش مي‌رسد.
در اطراف چاه‌ها و ديواره‌ها و سقف ميدان دوم رسوبات آهکي و استالاکتيت، مناظر جالب توجه و زيبايي به وجود آورده است. هواي غار بسيار مرطوب است و در انتهاي آن به خصوص در کنار چاه سوم و چهارم هواي کافي وجود ندارد و براي رسيدن به کنار چاه‌هاي مزبور، بدون تجهيزات کافي مانند طناب، نورافکن، وسايل ايمني، کپسول هوا و راهنما غيرممکن است. در حال حاضر اين غار تحت مديريت و بهره‌برداري سازمان يافته نيست.

غار منحصر به فرد و فوق العاده زیبا ودر عین حال مخوف و وحشتناك هامپوئیل یا غار کبوتر مراغه كه نه تنها در ایران بلكه در جهان حرف اول را میزند بطوریكه همتای این غار فقط در ایالت كالیفورنیای آمریكا میباشد كه هنوز این غار بطور كامل شناسایی نشده و احتمال میرود كه تا به حال فقط ۵۰% از غار شناسایی شده باشد. این غار با قدمت ۱۵۰ تا ۲۰۰ میلیون سال و با داشتن مناظر طبیعی یکی از شگفتی‌های آفرینش در شهرستان مراغه و هم‌سن با غار علی صدر همدان است و دومین غار خاکستری از نظر وسعت و قدمت در جهان به شمار می‌رود به سبب وجود فسیل‌های حلزونی در بستر سنگ‌های رودخانه و آثار بی شمار دوران مختلف زمین‌شناسی، یکی از منابع مهم تحقیقاتی و مطالعاتی زمین‌شناسان در منطقه به شمار مى رود .

منبع :

– ویکی پدیا

– کویرها و بیابان های ایران

– رسانه مجازی نگاه