بازار تاريخي همدان از آثار دوره قاجاريه در شهر همدان مي‌باشد که در مرکز شهر همدان و در محدوده خيابان‌هاي اکباتان، شهدا و باباطاهر قرار دارد. اين بازار نيز همچون بازارهاي اغلب شهرهاي قديمي ايران، داراي سقف بوده و از بافت معماري اسلامي برخوردار است.
به علت موقعيت خاص جغرافيايي همدان و قرار گرفتن در مسير راه‌هاي ارتباطي شهرهاي غربي و نيز زائران انبوهي که از ميانه و مناطق دوردست جهت زيارت عتبات عاليات در همدان توقف مي‌نمودند، اين شهر از اهميت خاص اقتصادي و جغرافيايي به ويژه از دوران صفويه برخوردار بود. ويليام جکسن مي‌نويسد: «بازارهاي همدان داراي سقفند و بيش از ۵۰۰ دکان پر مشتري در آن‌ها قرار دارد. بازرگانان از اين شهر با عنوان «انبار ايران» ياد مي‌کنند. از جمله کالاهاي بازرگاني، اجناس چرمي را بايد نام برد زيرا همدان شهر دباغخانه‌هاست. همداني‌ها در ساختن و عمل آوردن پوست گاو و گوسفند و ساختن اجناس تجملي از آن‌ها، شهره شده‌اند».
بازار تاريخي همدان داراي بيش از ۳۰ راسته‌ است که هر راسته اختصاص به يک نوع حرفه خاص دارد و به اين ترتيب مردم برحسب احتياجات خود مي‌دانند که براي تهيه نيازمندي‌ها به چه راسته‌اي مراجعه نمايند.
جکسن در مشاهدات خود از بازار همدان مي‌نويسد: «زين و تسمه و جامه‌دان و کفش‌هاي نوک تيز را در غرفه‌هاي متعددي به معرض فروش نهاده‌اند. از اين گذشته نمدهاي نرم سفيد که براي زيرانداز، نمد زين، کپنک (نوعي تن‌پوش ضخيم) و شولاي چوپانان به کار مي‌رود و کلاه‌هاي پوستي شبيه کلاه‌خود در هيچ جاي ايران بهتر از همدان ساخته نمي‌شود همچنين ساختن غايشه».
بازارهاي عمده به جز چند مورد که به خاطر جايگزين شدن اجناس کارخانه‌اي وارداتي، تغيير نام داده و محل فروش اجناس متفرقه گرديده، همچنان فعال و پويا مشغول به تجارت هستند که از اين ميان مي‌توان به راسته‌هاي زرگران، مسگرها و چاقوسازان اشاره نمود.
در بازار تاريخي همدان سراهاي متعددي وجود داشته که سراي قلمداني يکي از ارزشمند‌ترين آن‌ها به شمار مي‌رود. سراي قلمداني در شمال غربي بازار همدان قرار گرفته و داراي مساحتي بالغ بر ۱۲۳۰ مترمربع مي‌باشد. مهم‌ترين ويژگي سراي قلمداني که آن را در بافت بازار قديمي همدان برجسته نموده است، سردرِ زيبا و گچ‌بري‌هاي تزئيني آن به سبک آثار هنري يونان و روم باستان است که مشابه آن از نظر سبک هنري، تنها در کاخ گلستان تهران ديده شده است. وجه تسميه اين بنا نيز برگرفته از فرم معماري آن است که با سبک قلمدان‌هاي مينياتوري ايران ساخته شده است. اين بخش از بازار محل فروش کاغذ، قلم، دوات و انواع لوازم خوشنويسي و نيز خدمات مربوط به نگاشتن نامه‌ها، تنظيم قراردادها، عقدنامه‌ها و اسناد تجاري و مالي متعدد بوده است.
کاروانسراها از ديگر بخش‌هاي بازار تاريخي همدان محسوب مي‌شوند که در دو گروه عمده جاي دارند؛ کاروانسراهاي تجاري همچون کاروانسراي شريفيه و کاروانسراهاي کارواني- تجاري مانند کاروانسراي گلشن (بيشتر کاروانسراهاي تجاري- کارواني داراي حياط مرکزي هستند و حجره‌ها پيرامون حياط مرکزي و در دو طبقه بنا شده‌اند که حجره‌هاي طبقه پايين به عرضه کالا اختصاص دارند و حجره‌هاي طبقه بالا مخصوص استراحت و خواب کاروانيان بوده‌اند). کاروانسراي گلشن در حال حاضر مرکز فروش گليم، موکت و پارچه مي‌باشد.
بازار تاريخي همدان در مجاورت مسجد جامع اين شهر ساخته شده تا تجار و پيشه‌وران نماز ظهر و عصر خود را در آنجا اقامه نمايند. البته به جز مسجد جامع، مساجد کوچک‌تري نيز در نقاط مختلف بازار بنا شده‌اند تا کسبه‌اي که از مسجد جامع دورتر هستند بتوانند نماز خود را در آنجا به جا آورند.
در بازار تاريخي همدان چند گرمابه عمومي نيز مخصوص بازاريان و مسافران وجود داشت که فقط روزها فعال بودند. همچنين در تقاطع راسته‌ها، نانوايي، آشپزي، دکان‌هاي بقالي و قهوه‌خانه (چايخانه) در سراسر روز به کار مشغول بودند.
اين بازار در دوره قاجاريه بازسازي شد و در دهه ۱۳۳۰ خورشيدي، سقف طاقي و قوسي شکل بازار به بهانه تاريکي توسط شهرداري وقت حذف شد اما در همان سال بازاريان تابستاني بسيار گرم و زمستاني بسيار سخت را پشت سر گذاشتند و در نهايت به ايجاد سقف چوبي و شيرواني اقدام کردند.
بازار تاريخي همدان در چند سال گذشته بارها قرباني حريق شده است که اين حوادث ناگوار سبب از بين رفتن بخش‌هاي مختلفي از اين مجموعه شده است. در آتش‌سوزي اخير که در تاريخ ۲۰ ارديبهشت ماه سال ۱۳۹۲ خورشيدي رخ داد، راسته بازار نخود بريزها و خرازي‌ها از بين رفت (بازار نخود بريزها بخشي از بازار مرکزي بود که در اثر وضعيت نابسامان کشاورزي استان، به محل فروش لوازم بهدشتي تبديل شد و به راسته خرازي فروشي‌ها تغيير نام يافت).
از ۵ سال گذشته تاکنون اين چهارمين آتش‌سوزي در بازار همدان است که به علت نقص در سيستم برق‌رساني و سيم‌کشي اتفاق افتاده است.

بازار همدان

بازار همدان

بازار همدان

بازار همدان

بازار همدان

منبع: سیری در ایران