مجموعه آثار شهر زیر زمینی سامن در سال ۱۳۸۴ بطور اتفاقي بر اثر اقدامات عمراني کشف شد. مجموعه در بستري از سنگ گرانيت به صورت دستکند ايجاد شده و تماما در زير معابر و منازل ساختمانهاي اداري واقع است و طي اقدام پژوهشي در هشت کارگاه از مجموعه انجام شده که دستاوردهاي بسيار ارزشمندي داشته است. مجموعه شامل بيش از ۵۰ فضاي کوچک و بزرگ است که با راهروهاي متعددي به هم ارتباط دارند و در عمقهاي متغير ۳ الي ۶ متري از سطح زمين قرار دارند. يکي از ويژگي هاي اين مجموعه وجود تدفينها و بقاياي انساني متعدد موجود در کف فضاها است. تدفين در مجموعه احتمالا به کاربري دور دوم مجموعه بر مي گردد. اين امر نشان دهنده اين است که مجموعه طي يک دوره زماني نسبتاً طولاني به عنوان مکاني مختص تدفين استفاده شده است. تدفين در دوره اشکاني به منظور ممانعت از آلوده نمودن چهار عنصر مقدس (آب، باد، خاک و آتش ) در تابوتهاي سنگي و سفالي – گوردخمه ها گور خمره ها و يا مکانهايي که ارتباط مستقيم با اين عناصر نداشته باشد انجام مي شده است.
با توجه به بررسي ها و مطالعات باستان شناسي صورت گرفته ميتوان سه مرحله استقرار و استفاده را در مجموعه عنوان نمود. اولين مرحله که به فلسفه ايجاد مجموعه بر ميگردد بنا به شواهد موجود به نوعي کاربري اعتقادي بر ميگردد. در مرحله دوم که احتمالا مربوط به دوره اشکاني است از مجموعه به عنوان گوردخمه استفاده شده است. در مراحل بعد از مجموعه به عنوان پناهگاه براي مواقع اضطرار استفاده شده و اين کار بري در تمام دوره هاي اسلامي از اوايل اسلام تا دوره قاجار به طور متناوب تداوم داشته است. اين مجموعه طي شماره ۲۴۶۲۲ به تاريخ ۸۷/۱/۲۷ در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده است.

شهر زیرزمینی سامن

شهر زیرزمینی سامن

شهر زیرزمینی سامن

شهر زیرزمینی سامن

کاوش‌هاي باستان‌شناسي در محوطه‌اي زيرزميني در شهر سامن واقع در جنوب شهرستان ملاير منجر به کشف شهري پنهان شد که در يک بستر سنگي و به صورت دستکند ساخته شده است. اين شهر زيرزميني احتمالاً به دوره پيش از اشکاني تعلق دارد و از برخي فضاهاي آن براي تدفين مردگان استفاده شده است. در حال حاضر تاريخ دقيق استفاده و يا ساخت اين فضاهاي معماري دست‌کند در دست نمي‌باشد و به همين منظور نمونه‌هايي از سفال‌هاي به دست آمده به همراه برخي مواد فرهنگي براي آزمايش کربن ۱۴ و تاريخ‌گذاري دقيق انتخاب شده‌اند.بر اساس يافته‌ها مي‌توان احتمال داد که نخستين بار اين فضاهاي معماري به منظور انجام مراسم مذهبي خاصي، احتمالاً ميترائيسم، مورد استفاده بوده و شواهد حاکي از آن است که مراسم مذهبي به صورت پنهاني در زير زمين انجام مي‌گرفته است . ۵۴ مورد اسکلت انساني در اتاق‌هاي شهر پنهان کشف شده که اين اسکلت‌ها به صورت بقاياي انساني کامل و يا توده‌اي جمع‌آوري شده اند. شهر پنهان يا زيرزميني سامن که احتمالاً شهري مخفي در دوره پيش از اشکاني بوده و بعدها نيز از آن به عنوان گورستان استفاده مي‌شده، در شهر سامن در ۱۵ کيلومتري ملاير در استان همدان قرار دارد کاوش‌هاي باستان‌شناسي در محوطه‌اي زيرزميني در شهر سامن، منجر به کشف شهري پنهان شد که در يک بستر سنگي و به صورت دست کند ساخته شده است. اين شهر زيرزميني احتمالاً به دوره پيش از اشکاني تعلق دارد و از برخي فضاهاي آن براي تدفين مردگان استفاده شده است. حدود ۲۵ اتاق از اين شهر زيرزمين کاوش شده و در اين اتاق‌ها مقادير زيادي اسکلت متعلق به دوره اشکاني وجود دارد که دست‌نخورده در جاي خود باقي‌مانده‌اند. در کنار اسکلت‌ها هداياي قبور گذاشته شده است و اسکلت‌ها به صورت چمباتمه‌اي تدفين شده‌اند. احتمال مي‌رود تدفين‌ها به دوره تاريخي به خصوص دوره اشکاني مربوط است. براساس مطالعات باستان‌شناسي، شهر پنهان بيش از ۳ هکتار وسعت دارد و بخشي از اين شهر باستاني به خاطر وجود رطوبت زياد هنوز مورد کاوش قرار نگرفته است. احتمالاً بخشي از اين شهر در زير خانه مردم قرار گرفته و به همين دليل تصور مي‌شود که در آن بخش‌ها فاضلاب شهري وارد شهر پنهان شده باشد. اين شهر زيرزميني، هنگامي که مخابرات استان همدان قصد کشيدن فيبرهاي نوري از زير زمين را داشت کشف شد. بر همين اساس طي مجوزي ازسوي پژوهشکده باستان‌شناسي، هياتي متشکل از انواع کارشناسان شامل باستان‌شناس، انسان‌شناس، کارشناسان مرمت و … کاوش‌هاي خود را در اين شهر به انجام رساندند که منجر به کشف فضاهاي دست‌کند با حدود ۲۵ اتاق، سالن و راهروهاي ارتباطي شد. شواهد اوليه حاکي از پيدايش اين فضاها در دوره پيش از اشکاني بود. بر اساس اين يافته‌ها مي‌توان احتمال داد که نخستين بار اين فضاهاي معماري به منظور انجام مراسم مذهبي خاصي، احتمالاً ميترائيسم، مورد استفاده بوده است. اين شواهد حاکي از آن است که مراسم مذهبي به صورت پنهاني در زير زمين انجام مي‌گرفته است. بر اين اساس احتمال داده مي‌شود که در دوره اشکاني از اين فضاها به عنوان محل تدفين مردگان استفاده شده است و از اتاق‌ها به عنوان گوردخمه استفاده کرده‌اند. شهر زيرزميني سامن در عمق ۳ تا ۶ متري زمين کشف شد و کانال‌هاي حفر شده درون آن به مرور در دوره‌هاي تاريخي کنده شده‌اند و اطراف آن‌ها نيز اتاق‌هاي متعدد وجود دارند. اين کانال‌ها از نظر ساختار معماري، بسيار جالب هستند و کاربري خاصي داشته‌اند. در اين کانال‌ها پس از پاک‌سازي، ۶۰ اسکلت شناسايي شدند که درون ۹ اتاق قرار داشتند و با توجه به بررسي‌هاي انسان‌شناسي شواهدي وجود دارند که تدفين‌هايي به‌صورت تدفين باز انجام شده‌اند. علاوه بر اين شواهد، ۶ مورد بقاياي انساني نيز وجود دارند که به‌طور دقيق نشان مي‌دهند، اين اتاق‌ها در کاربري نهايي به‌صورت محل تدفين استفاده مي‌شدند، به‌طوري که استخوان‌ها را جمع مي‌کردند و دوباره تدفين‌هاي جديدي انجام مي‌دادند. از ۶۰ اسکلت يافت شده، ۱۶ مورد مرد، ۲۶ مورد زن، ۱۴ مورد کودک و يک نوزاد شناسايي شده‌اند و جنسيت ۳ مورد از آن‌ها نيز تشخيص داده نشده است.لازم به توضيح مي باشد که در حال حاضر بعلت کندي عمليات عمراني و پاکسازي اين شهر زير زميني باز ديد براي عموم امکان پذير نمي‌باشد و اميدواريم که با مساعدت سازمان ميراث فرهنگي و همکاري و هم فکري ديگر عزيزان اين امکان ميسر شده و اين مکان به يک قطب گردشگري تبديل گردد.

منبع:

– سیری در ایران

– همشهری آنلاین

– خبرگزاری ایرنا

– خبرگزاری مهر

– خبرگزاری ایسنا

– سایت شهر سامن