ورني يكي از زيراندازهاي سنتي منطقه آذربايجان ميباشد كه در منطقه اهر و ارسباران به صورت وسيعي توسط زنان عشاير بافته ميشود. مشخصات فني ورني به شرح زير ميباشد:
دار ورني در دو نوع فلزي و چوبي ساخته ميشود كه بصورت عمودي چله كشي شده و از جنس نخ، پشم و ابريشم ميباشد.
زمينه معمولا از جنس پشم تازه، تمام ابريشم و يا پشم كهنه (تهيه شده از مصالح جاجيم هاي مستعمل) ميباشد. نقوش بافته شده به صورت ذهني ميباشد اما امروزه نقشه هاي جديدي آماده و بافته ميشود. رنگرزي الياف ورني به هر دو شيوه شيميايي و گياهي انجام ميگيرد. ورني معمولا در ابعاد (۹۰× ۶۰) و (۱۵۰× ۱۰۰) و (۲۰۰×۱۲۰) و (۳۰۰×۲۰۰) و (۳۵۰× ۲۵۰) و  (۴۰۰× ۳۰۰) و (۶۰۰× ۴۰۰) و (۸۰۰× ۵۰۰) سانتي متر بافته ميشوند. ورني به برخي كشورهاي اروپائي و امريكا صادر ميگردد.

هنر ورني‌بافي تخيلات ذهني بافنده را همچون بوم نقاشي به نمايش مي‌گذارند و تابلويي کم‌نظير از خاستگاه اين هنر يعني آذربايجان به جهانيان عرضه مي‌دارد.
ورني عمدتاً در منطقه”قره‌داغ” شامل شهرستان‌هاي اهر و کليبر توسط عشاير و برخي روستائيان منطقه و منطقه مغان شامل شهرستان‌هاي گرمي، بيله‌سوار مغان، پارس‌آباد مغان، خياو (مشگين‌شهر) بافته مي‌شود.خاستگاه اصلي اين صنعت منطقه عشايري آذربايجان بوده که از آنجا به ديگر مناطق گسترش يافته است. گليم يک رو يا ورني در جمهوري آذربايجان و شمال‌شرق ترکيه به نام”سوماک” يا”سومه” ناميده مي‌شود.محل اصلي توليد ورني منطقه”قره‌باغ” آذربايجان، شوروي سابق بوده که براثر روابط، علقه‌هاي فرهنگي و عشيره‌اي همچنين ترددهايي که در دو کناره رودخانه ارس انجام پذيرفته، به تدريج توليد ورني ابتدا در منطقه ارسباران و سپس در بين ايلات و عشاير دشت مغان رايج شده است.هم‌اکنون ۸۵ درصد عشاير آذربايجان‌شرقي به کار بافت ورني مشغول هستند اما اين هنر اصيل و بومي بيشتر در بين عشاير و روستاهاي منطقه ارسباران رواج داشته به طوريکه بيش از ۲۰ هزار نفر از جمعيت منطقه به توليد ورني اشتغال داشته و امرارمعاش خود را از توليد ورني تامين مي‌کنند.“ورني” محصولي است ميان گليم و فرش که همچون ساير گليم‌ها به صورت ذهني و بدون نقشه از پيش تهيه شده به وسيله زنان و دختران عشاير و روستائيان منطقه ارسباران بافته مي‌شود.تار و پود اين فرش همانند قالي از نخ‌هاي پنبه‌اي، پشمي و ابريشمي فراهم شده و گاهي براي چله‌کشي از پشم گوسفند هم که در منطقه به صورت فراوان وجود دارد استفاده مي‌شود.“ورني” در ميان عشاير شاهسون و روستاهاي کليبر، خداآفرين، هوراند و روستاهاي بخش مرکزي از رونق قابل توجهي برخوردار بوده و در حال حاضر کشور ما تنها صادرکننده اين محصول است.اين محصول هم بر روي دار افقي و هم بر روي دار عمودي بافته مي‌شود که در داخل چادر و خانه‌هاي روستائيان و عشاير مستقر شده است.نقشه”ورني” نشانگر اعتقادات، آداب و رسوم و باورهاي مردم اين منطقه است و بيشتر در بافت آن از تخيلات ذهني و شکل حيوانات و پرندگان استفاده مي‌شود، معمولاً براي رنگ‌بندي ورني از رنگ‌هاي لاکي، کرم، آبي روشن، سفيد و پيازي استفاده شده و در ابعاد مختلف و به بازار عرضه مي‌شود.
معرفي محصول”ورني”
“ورني” يا”سوماک”، شاخص‌ترين صنعت دستي عشاير آذربايجان، نوعي گليم يک رو يا گليم فرش‌نما و بدون پرز است که به سبک پودپيچي يعني گذراندن پود اصلي از تار و پيچش نخ به دور نخ‌هاي تار شکل گرفته و نقش مي‌پذيرد.“ورني” نه فرش است نه گليم، بلکه نوعي زيرانداز است که هم سادگي و سبکي گليم را دارد و هم ظرافت و زيبايي قالي را در برمي‌گيرد.“ورني” به دليل عدم استفاده از گره در بافت آن جزو گليم و به دليل طرح، نقشه و شکل ظاهري آن مشابه قالي به نظر مي‌آيد.
اجزاي تشکيل‌دهنده”ورني”
“ورني” از قسمت کناره به سمت داخل به سه بخش اصلي به شرح زير قابل تشخيص است:
حاشيه: حاشيه از اجزاي اصلي نقشه”ورني” بوده است و همانند چارچوب يا قابي دور متن اصلي را احاطه کرده است، حاشيه خود از چهار قسمت به نام‌هاي لور- زنجيره- حاشيه کوچک و حاشيه بزرگ تشکيل شده است. لور، بيروني‌ترين قسمت حاشيه بوده و بعد از آن زنجيره و سپس حاشيه کوچک در دو طرف حاشيه بزرگ قرار دارد، معمولاً چهار قسمت مورد اشاره حاشيه حدود ۲۰ درصد عرض”ورني” را به خود اختصاص مي‌دهد.
متن يا زمينه اصلي: اين قسمت به فضاي داخلي محصور بين قسمت‌هاي مختلف حاشيه”ورني” متن يا زمينه”ورني” گفته مي‌شود، متن بيشترين حجم و فضاي”ورني” را به خود اختصاص مي‌دهد و متناسب با نگاره‌ها و نقوش پياده شده در آن نقش يا طرح‌هاي مختلف به خود مي‌گيرد.
ترنج: طرح يا بخش مياني”ورني” را ترنج تشکيل مي‌دهد و معمولاً با اشکال هندسي مختلف مانند دايره، لوزي، بيضي و انواع ديگر ضلعي نقش زده مي‌شود. يک”ورني” متناسب با بعد و اندازه و يا نوع طرح يا نقشه ممکن است داراي يک يا چند”ترنج” باشد، در اصطلاح محلي به”ترنج” وسط”ورني”،”گول” (Gul) گفته مي‌شود که معادل واژه حوض است. توليد”ورني” عموماً در نقاط قشلاقي انجام مي‌پذيرد و نقوشي که بر روي اين گليم فرش‌نما نقش مي‌بندد، نشانگر محيط زيست و انعکاس آن در اذهان زنان و دختران عشاير است و نمودار ذهن توانا و استعدادهاي بالقوه فکري آنان است. بيشتر نقوش از اشکال حيوانات و وحوش منطقه تاثير پذيرفته و نقش عمده حيوانات عبارت است از گوزن، مرغ و خروس، گريه، مار، پرندگان محلي، آهو، گوسفند، ببر، شتر، شير، روباه، شغال، طاووس، گرگ، سگ گله، عقاب، بوقلمون و غيره. توليد اين صنعت صرفاً خانگي بوده و ابزار آن از قبيل دار، دفتين، هاف و کجو است که همگي در محل تهيه مي‌شود و غالباً در همان اطاقي که خانوار عشايري سکونت دارد، توليد صورت مي‌پذيرد. ساعات کار توسط زنان و دختران به هيچ عنوان تابع شرايط و نظم و ترتيب خاصي نيست زيرا تنها در زمان‌هاي فراغت از امور جاري خانه و مشغله‌هاي ديگر توليد انجام مي‌گيرد.
جنس”ورني”
جنس”ورني” گاه تلفيقي از ابريشم يا پشم در گذشته عشاير”دشت مغان”،”گرمادوز” و”ارسباران” پشم حاصل از دام‌هايشان را با دوک‌هاي معمولي مي‌ريسيدند و به روش ابتدايي رنگريزي مي‌کردند و آن را براي بافت”ورني” آماده مي‌ساختند.نوع و شکل”ورني” ممکن است در ايلات و عشاير گوناگون متفاوت باشد، زيرا اين صنعت ابتدا توسط عشاير توليد شده است، هم اکنون نيز ايل‌هاي بختياري، بلوچ، قشقايي، مغان و ارسباران از”ورنيک” استفاده مي‌کنند.

منبع :

– پورتال شهرداری تبریز

– وب سایت ابتکار