قلعه دختر فیروزآباد فارس، از بناهای ماندگار دشت تاریخی فیروزآباد می باشد که از دوران ساسانیان به یادگار مانده است. این قلعه در آستانه دره تنگ آب و در نقطه ای که شیب زمین در آن، یک دروازه طبیعی را به وجود آورده، قرار گرفته است. قرار گرفتن این کاخ بر فراز دشت؛ امکان نظارت بر راه کف دره را که به فیروزآباد منتهی می شود، فراهم آورده است.

قلعهٔ دختر فیروزآباد در شش کیلومتری جاده فیروزآباد به شیراز در دامنه کوهی مشرف به جاده قرار دارد که پس از طی مسافتی حدود ۳۰۰ متر می توان به قلعه رسید. جورجینا هرمان در کتاب تجدید حیات هنر و تمدن در ایران باستان، می‌نویسد: اردشیر ساسانی احتمالاً این قلعه را در اواخر دوران اشکانیان و زمانی که هنوز بر اردوان پنجم، آخرین شاه دودمان اشکانیان، خروج نکرده بود ساخته است. این قلعه حصین در سه سطح ساخته شده بود و ورود به آن از نازل ترین سطح از طریق پلکانی مارپیچ که به حیاط اصلی تراس میانی می رسید صورت می گرفت. سه طرف حیاط را اتاقه ای چهارگوش دارای تاق ضربی در بر گرفته بود و طرف چهارم به تراس فوقانی که روی آن ساختمان کاخ اصلی واقع شده بود، منتهی می گردید. تمامی کاخ را یک ایوان بزرگ دارای تاق ضربی و دو ایوان کوچک تر در دو سو تشکیل می‌داد. ایوان بزرگ که ۱۴ متر پهنا و ۲۳ متر درازا داشت به یک اتاق مرکزی که سقف آن به شیوه‌ای تازه، یعنی گنبد پوشانده شده بود منتهی می‌گشت.

در جناحین این اتاق گنبد دار اتاقهای اضافی قرار گرفته و کل آنها در داخل یک دیوار خارجی مدور جای داشت. معماران رومی مشکل قرار دادن سقفی مدور بر روی بنایی چهار گوش در گوشه‌ها را با جلو آوردن تدریجی سنگ یا آجرها به شکلی که پیوسته مدور تر می‌شد، حل کرده‌اند اما در قلعه دختر شیوه جدیدی به کار گرفته شد که همانا استفاده از سکنج در گوشه هاست. این قلعه تماماً از سنگ‌های درشت ساخته و سنگ‌های نما، تراشیده شده‌اند ولی سنگ‌های پی‌ها و داخل دیوارها از قلوه سنگ‌های درشت رودخانه‌ای تشکیل شده‌اند. عظمت بنای این قلعه، مبهوت کننده‌است و دیوارهای بلند آن با همه شکستگی و ریخته شدن، هنوز هم شکوهی خیره کننده دارند.

در قسمتی از قلعه دهانه غاری دیده می‌شود که به قول بعضی از محلی‌ها این غار راهی به کاخ اردشیر بابکان (کاخ ساسانی) در جلگه فیروزآباد داشته است. یعنی در زمان حمله دشمن به قلعه، محصورین قلعه می‌توانستند از طریق این غار با شهر ارتباط داشته باشند و بتوانند غذا و نیروی انسانی وارد قلعه کنند.

چنانکه کاوش های قلعه دختر نشان داده، کمربند دفاعی اصلی دژ که خود دارای بازوهای دفاعی پیش آمده است، ارتفاعی در حدود ۶ یا ۷ متر داشته. کنگره های دفاعی که در دو یا چند ردیف مرتب و متداخل قرار گرفته و پله هایی که به طرف دالانهای نگهبانان می رفتند، در پس راه باریکی به ضخامت تقریبی ۵۰ سانتیمتر قرار گرفته بودند که از رو یا پشت دیوارهای مربوط به فضاهای اسلحه خانه و سربازخانه می گذشت.

از ویژگی های این قلعه داشتن مخزن آب سنگی است كه در دل كوه ایجاد كرده‌اند و در مواقع مورد نیاز احتیاجات قلعه را بر طرف می كرده است. عظمت بنای این قلعه، مبهوت کننده ‌است و دیوارهای بلند آن با همه شکستگی و ریخته شدن، هنوز هم شکوهی خیره کننده دارند.