استانداری آذربایجان شرقی و در کنارش فرمانداری و مجموعه بانک ملی مرکزی، همگی در اراضی بسیار وسیع مرکز تبریز که قبلاً عالی قاپو یا شمس‌العماره نام داشت ساخته شده‌اند.

وجه تسمیه:

در مورد نام این مجموعه دو نظریه وجود دارد:

1. در زمان حکومت دودمان صفویه دررقابت بادولت عثمانی که مقر حکومت آن‌هارا (باب عالی) می‌گفتند شاهان صفوی هم دستور دادند مقر و عمارت حکومتی خود ر تبریز و سپس در اصفهان به نام عالی قاپو نامیده شود.
2. عده‌ای هم براین عقیده اندکه عالی قاپودراصل (آلاقاپو) به معنای درب رنگی (درب قرمز) بوده، زیرا (آلا) درترکی به معنای قرمزاست.

تاریخچه :

در محل کنونی استانداری عمارت چهارطبقه زیبایی بود باکلاه فرنگی بلندی که آن را شمس‌العماره می‌گفتند. این بنا را نجفقلی خان پسر مرتضی قلی خان دنبلی ساخته بود. درآن هنگام این عمارت را (عالی قاپو) می‌گفتند. درزمان عباس میرزانایب السلطنه مقرولیعهدفتحعلی شاه شدونام آن به عالی قاپومبدل گشت. هنگام ولیعهدی ناصرالدین میرزابه تقلیدازکاخ شمس‌العماره تهران نام شمس‌العماره گرفت. درزمانمظفرالدین شاه تعمیرات کلی واساسی درآن به عمل آمدودرپشت آن یعنی قسمت شمال باغ عالی قاپو، عمارت حرمخانه احداث گردید. درزمان اقتدارحکومت قاجارصحن ومحیط باغ عالی قاپودرروزعاشورامحل عزاداری دسته جات قمه زن وسینه زن بودکه ازطرف ولیعهدبه دسته باشی‌ها، طاقه شال انعام می دادندومرحوم استادفقیدابوالحسن خان اقبال آذردرمراسم شبیه خوانی ماه محرم دراین محوطه هنرنمایی بی نظیری ازخودنشان می‌داد.

پس ازانقراض سلسله قاجارمجموعه شمس‌العماره مقروالی واستاندارآذربایجان شد. در سال ۱۳۱۲ شمسی هنگام استانداری ادیب السلطنه سمیعی دراین کاخ آتش افتادوقبه وقسمت فوقانی آن که شاهکاری ازهنرمعماری دوره زندیه وقاجاریه محسوب می شدازبین رفت. گویی این آتش درجان مردم افتاده بود، فردای آن روزترانه وتصنیف حزن انگیزساختندبه این مضمون:

الین ده لاله گئتمه خیاله/ اوت توتوب یانوب شمس‌العماره/

ترجمه: دردستت لاله، به فکرمرو، آتش گرفته سوخته شمس‌العماره. /

این تصنیف سال هابرسرزبان عوام بودوبه ادیب السلطنه سمیعی استانداروقت تهمت می زدندکه خودعمدااین کارراکرده.

عده‌ای ازمحققان عقیده دارند که عالی قاپو اصفهان را از روی نقشه عمارت عالی قاپو تبریز ساختند، زیرااین عمارت قبلاً در زمان شاه عباس اول نیز وجود داشت.

در سال ۱۳۱۳ بقیه کاخ دراثر جریان سیل وحشتناک، قسمتی از عمارت مزبور خسارت فراوان دید و بقیه وبخشی از تاق‌های آن فروریخت و سرانجام باقی‌مانده عمارت و اتاق‌های آینه کاریشدهونقاشی شده درسال۱۳۲۶هنگام استانداری علی منصوربه کلی تخریب ودرجای آن ساختمان جدیداستانداری بناشدکه در سال ۱۳۳۳ شمسی عملیات ساختمانی آن پایان یافت. دراین ایام تمام درختان بلند و کهنسال و بی‌نظیر عالی‌قاپو نیز در هنگام تجدید بنا قطع گردید. علی منصور نیز مانند ادیب الساطنه سمیعی به اتهام انهدام یک بنای زیبای تاریخی در بین مردم مورد سرزنش و انتقاد قرار گرفت.

بعد در بخش غربی عالی قاپو یا استانداری امروزی تشکیلات معظم بانک ملی ایران شعبه مرکز تبریز احداث شد. در سال ۱۳۴۸ نیز عمارت حرمخانه در شمال شرقی استانداری تخریب و عمارت امروزی فرمانداری بنا شد.

کاخ استانداری آذربایجان شرقی که در میدان شهدای شهر تبریز واقع شده به عنوان یکی از بناهای ثبت شده در فهرست آثار ملی جمهوری اسلامی ایران است. این کاخ به جهت فعالیت مجموعه استانداری آذربایجان شرقی و به جهت اهمیت اداری و تشکیلاتی پیش از این تنها به عنوان یک اداره و صرفا برای مراجعه کنندگان ایام اداری و یا دیدارهای رسمی مقامات داخلی و خارجی مورد استفاده قرار می گرفت. اما طی یک اقدام شایسته و کم‌نظیر، کاخ استانداری آذربایجان‌شرقی در ایام تعطیلات نوروز امسال برای بازدید عموم گردشگران گشوده شده است.

منبع :

– ویکی پدیا

– اهراب نیوز