آتشکده نوشيجان در حدود ۶۰ کيلومتري جنوب همدان و ۲۰ کيلومتري شمال غرب ملاير در منطقه‌اي به نام شورکات در بالاي تپه‌اي طبيعي به ارتفاع حدود ۳۷ متر قرار گرفته است.
از سال ۱۳۴۶ خورشيدي به سرپرستي ديويد استروناخ حفريات علمي در اين محل آغاز گرديد که منجر به شناسايي سه دوره فرهنگي در سه طبقه مجزا شد. طبقه سوم متعلق به دوره اشکانيان، طبقه دوم مربوط به هخامنشيان و طبقه اول به مادها تعلق دارد. اين تپه محل استقرار مادها از نيمه دوم قرن هشتم تا نيمه اول قرن ششم پيش از ميلاد بوده است.
در تپه نوشيجان بخش‌هاي مختلفي به جا مانده‌اند که عبارتند از: بناي قديمي جبهه غربي (نخستين نيايشگاه)، تالار ستوندار (آپادانا)، معبد مرکزي (دومين نيايشگاه)، اتاق‌ها و انبارها، تونل، حصار و دژ.
با توجه به طرح و نقشه مجموعه بناهاي اين تپه مي‌توان گفت که نخستين نيايشگاه پس از احداث تالار ستوندار ساخته شده و از دو محوطه مربوط به هم طرح‌ريزي شده است. بقاياي يک آتشدان در جبهه جنوبي نشانگر مراسم نيايش آتش مي‌باشد. اتاق معبد به صورت شمالي- جنوبي ساخته شده و در بدنه مخروطي شمال آن سه طاقچه به طور نامشخص ديده مي‌شود که يکي از آن‌ها حالت هواکش داشته است. در حاشيه ضلع جنوبي معبد، بقاياي يک سکوي برجسته وجود دارد که احتمالاً شالوده پايه ستون‌هاي معبد بوده است.
تالار ستوندار (آپادانا) بر روي سکويي خشتي قرار گرفته و شالوده آن بر پايه شفته‌ريزي با ملات گل و کف‌سازي نهاده شده است. اين تالار نيز شمالي- جنوبي است و ضلع شرقي آن زاويه قائم نداشته و ضلع غربي متکي به بقاياي ستون غربي است. با توجه به پلان عمومي اين تالار مي‌توان آن را با تالارهاي ستوندار حسنلو و گودين تپه مقايسه کرد. تالارهاي ستوندار حسنلو، گودين تپه و تپه نوشيجان با تالارهاي اورارتويي که از آلتين تپه آسياي صغير به دست آمده قابل مقايسه هستند و احتمالاً با تاثيرپذيري از هنر معماري «اورارتو» ساخته شده‌اند.
اثر بعدي شناخته شده در اين طبقه معبد اصلي است که شکل آن به صورت نيمه چليپا بوده و با همان عناصر معماري دژ ساخته شده است و به نظر مي‌رسد پس از تخريب به منظور حفاظت، با لاشه سنگ‌هاي ورقه‌اي پر شده است زيرا در هنگام حفاري و پس از تخليه سنگ‌ها، معماري آن با همان شکل اصلي خود ظاهر شده است. در زاويه شمالي سرسرا و در داخل بناي اصلي، پايه آتشدان و محراب معبد ديده مي‌شود و بر روي اين پايه مقداري خاکستر از بقاياي آتش در حين نيايش به دست آمده است.
اتاق‌ها و انبارها از ديگر آثار مهم طبقه اول تپه نوشيجان هستند که در شرقي‌ترين قسمت تپه قرار گرفته و داراي حصار، بارو، اتاق‌هاي مسکوني و انبار است. نخستين اتاق که احتمالاً اتاق نگهبان است، بلافاصله بعد از ورودي قرار گرفته و به شکل مستطيل است. در اين اتاق مراسم آتش برپا مي‌شده و اين امر از سوختگي ديوارها مشخص است. در ضلع غربي اتاق ورودي، سرسراي قلعه ديده مي‌شود و در ضلع شمالي آن بقاياي پله‌هاي مدور به طرف بالا بوده که متأسفانه به کلي نابود شده است.
بر روي دژ بقاياي شکاف‌ها و سوراخ‌هايي است که احتمالا به منظور دفاع از قلعه ايجاد شده که درِ بعضي از آن‌ها در هنگام پر کردن مسدود شده‌اند. اين سوراخ‌ها شبيه تيرکش مي‌باشند که در معماري آشوري و اورارتويي به خوبي قابل مشاهده‌اند. سقف اتاق‌ها و انبارها احتمالاً پوشش چوبي داشته اما پوشش بعضي راهروها و شبستان‌ها به صورت هلالي و با خشت‌هاي بزرگ زده شده که جالب توجه و حائز اهميت است.
مصالح ساختماني اين بنا از خشت‌هايي به ابعاد ۱۳×۴۰×۲۵ سانتي‌متر استفاده شده و مستطيل شکل است در صورتي که خشت‌هاي به کار برده شده در دوره ساسانيان، مربع شکل هستند.
اثر ديگر تونل (حفره) است که در بخش شمالي تالار ستون‌دار و در امتداد شرق و غرب به شکل، سردابي حفر شده که در عمق ۳ متري به ‌صخره منتهي مي‌شود.
اين تونل داراي ۱۳ پله به ارتفاع ۱۷۰ سانتي‌متر، عرض ۱۸۰ سانتي‌متر و به طول ۲۰ متر حفر شده است.

آتشکده نوشیجان همدان

آتشکده نوشیجان همدان

آتشکده نوشیجان همدان

آتشکده نوشیجان همدان

آتشکده نوشیجان همدان

آتشکده نوشیجان همدان

منبع:

-سیری در ایران