قلعه خويدک در زمان هاي قديم که راهزنان به روستا ها حمله مي کردند روستاييان براي حفظ جان خود به درون قلعه خويدک مي رفتند. اين قلعه بسيار گسترده است به طوري که گويااين قلعه خود يک روستاي بزرگ بوده است .در چهار طرف اين قلعه چهار برج قرار دارد که در اين برج ها سوراخ هايي تعبيه شده به طوري که وقتي راهزنان به قلعه نزديک ميشدند افرادي که در برج بودند بر انها تسلط کافي داشته اند و انها به وسيله تير کمان هاي سنگي(منظور تير وکمان هايي که به وسيله ان سنگ پرتاب ميکردند) راهزنان را مورد حمله قرار مي دادند. قلعه خويدک يزد که به شماره ۱۳۰۲۹ در مرداد سال ۸۴ در فهرست آثار ملي کشور به ثبت رسيده از جمله شاهکارهاي کوير ايران است که با مصالح کاملا بومي و با استفاده از روش‌ها و متد معماري سنتي کوير ساخته شده است. ساخت و ساز فعلي بنا مربوط به دوران آل مظفر(قرن هشتم هجري) مي‌باشد که در چندين مرحله نيز پس از آن تعميراتي بر روي بنا انجام شده و در بعضي نقاط از جمله سقف يکي از اتاق‌ها خشت‌هايي با ابعاد معمول پيش از اسلام ديده شده که به احتمال قوي مصالحي است که در ساخت و ساز اوليه بنا در پيش از اسلام به کار برده شده و بعد از تخريب مجدد از همان مصالح براي تعميرات دوباره بنا استفاده شده است.در کتب تاريخ يزد متعلق به قرن ۹ و ۱۰ هجري به اين قلعه اشاره شده که مي توان از”تاريخ جديد يزد و جامع مفيدي” نام برد. ديواره اطراف قلعه با ترکيب و چينه با ارتفاعي بيش از ۸ متر و با تزييناتي در نماي بيروني ساخته شده است. ضمن آنکه درب ورودي قلعه با طاق هلالي بلند در ضلع جنوبي قلعه واقع شده است.فضاي داخلي قلعه به صورت چهار رديف اتاقک‌هايي است که سه کوچه در امتداد شمالي – جنوبي، آنها را از هم مجزا مي‌کند و سقف اين اتاق‌ها به صورت آهنگ و اکثرا با قوس هلالي است و بر روي بخشي از کوچه‌ها ساباط‌هايي ديده مي‌شود. اتاق‌هاي ضلع جنوبي و شرقي به صورت دو طبقه بوده‌اند که سقف طبقه سوم در اکثر موارد فرو ريخته است و در چهار گوشه قلعه برج‌هاي ديدباني تعبيه شده است؛ در اطراف ديوار دو جداره قلعه خندقي به عرض ۱۰ متر وجود داشته است که در حال حاضر پر شده است.بقاياي يک آسياب آبي در جوار قلعه ديده مي‌شود که در مسير قنات بوده و نشان دهنده وجود سيستم آبرساني در قلعه نيز مي باشد و نام بنا برگرفته از نام روستاي محل ساخت است.بناي اين قلعه باستاني با مساحت تقريبا ۲۲۵۲ متر مربع با خشت و گل احداث شده است و به عنوان قلعه مسکوني و تدافعي در طول سده‌هاي متوالي مورد استفاده بوده است.

منیع:seeiran.ir