موزه ادب و عرفان اهر درسال ۱۳۷۴ و درمحل خانقاه شیخ شهاب الدین محمود اهری از عرفای بزرگ قرون ششم و هفتم هجری، کار خود را آغاز کرده است ، در این موزه آثار فرهنگی مربوط به ادب و عرفان از دوره صفویه تا قاجار به نمایش درآمده ، موزه ادب و عرفان اهر از سه سالن تشکیل یافته است .

بقعه شیخ شهاب‌الدین اهری در شهر اهر در استان آذربایجان شرقی، محل خانقاه و مقبره شیخ شهاب‌الدین اهری می‌باشد. این مجموعه شامل ساختمان‌های خود خانقاه، مسجد، ایوانی بلند، مناره‌ها، و تعدادی غرفه است. این خانقاه از سال ۱۳۷۴ به موزه ادب و عرفان تبدیل شده است که تنها موزهٔ عرفان در ایران است.

این بقعه در دوره صفویه به احتمال زیاد در روزگار شاه عباس اول بر مزار شیخ شهاب‌الدین اهری، در شهر اهر ساخته شده است اما آثاری از دوره‌های قبل (دوره ایلخانی) در آن وجود دارد. مسجد شیخ شهاب‌الدین اهری در ضلع شرقی صحن این بقعه ساخته شده است و دارای گچبری‌ها و تزئیناتنقاشی است. دور تا دور دیوار مسجد دستخط‌هایی وجود دارد که بین آنها دستنوشته‌هایی را از شیخ بهایی، شاه عباس سوم و ابوالقاسم نباتیتشخیص داده‌اند.

در زلزله ۲۱ مرداد ۱۳۹۲ بخش‌هایی از این بقعه دچار آسیب شد که در حال بازسازی می‌باشد.

کتب خطی ، قطعاتی از خطوط خطاطان معروف ،انواع کشکول و تبرزین از شاخص ترین آثار بنمایش درآمده در این موزه می باشند.

ساختمان بنای شیخ شهاب 
ساختمان بنا شامل خانقاه، مسجد، ایوانی بلند، مناره ها و غرفه های متعدد است. تاریخ بنا به درستی معلوم نیست لیکن از قرن هفتم ه.ق ساختمان بنا دارای تشکیلاتی بوده است. هرچند بعضی آن را منتسب به زمان شاه عباس اول می دانند ولی قدمت بعضی از قسمتها از جمله حصار سنگی مقبره و در شرقی به قبل از صفویه (ایلخانی) مربوط می شود. مشخصات دوره ایلخانی که در این بنا دیده میشود عبارتند از
۱- بلندسازی ارتفاع بنا
۲- تبدیل مقطع چهارضلعی به مقطع هشت ضلعی بوسیله فیلگوش ها در نقطه شروع گنبد
۳- گنبد دوپوش

خانقاه 
فضای بزرگی که زیر گنبد دوپوش قرار گرفته مقطعی مربعی شکل دارد که هر ضلع آن ۲۰/۱۱ متر است و ارتفاع آن ۱۸ متر و ضخامت دیوارهایش۳۰/۱ متر می باشد و در محل به قوشخانه معروف است و در طرفین خانقاه اتاقهایی به ابعاد ۶۰/۹*۳۰/۶ متر و قرینه هم ساخته شده اند که به چینی خانه (محل نگهداری ظروف چینی) معروف است.

مسجد
این قسمت در شرق بقعه به ابعاد ۹۰/۶*۳۰/۹ متر واقع شده و با گچ بریها و نقاشیهایی تزئین یافته و دورتادور دیوارهایش حاوی دستخط هایی است که از میان آنها دست نوشته های شیخ بهائی، شاه عباس سوم، ابوالقاسم نباتی شناخته شده است.

حصار سنگی مقبره

حصار سنگی مقبره به صورت مستطیلی شکل و به طول ۱۵/۱۵ متر و به عرض ۷۵/۷ متر در دور صحن کشیده شده و با نقوش اسلیمی و هندسی به صورت مشبک حجاری شده است و از شاهکارهای حجاری اسلامی است. در قسمت ورودی و در سمت راست کتیبه ای با خط کوفی و با عنوان الله- محمد- علی به صورت حجاری دیده می شود.

معرفی موزه :

موزه ادب وعرفان، در محل خانقاه شیخ شهاب الدین محمود اهری تاسیس شده که شامل ۳ سالن می باشد:
سالن اول:
در این سالن کتاب های خطی از دوران صفویه و قاجاریه به نمایش گذاشته شده است. از دیگر آثار نفیس این سالن می توان به پارچه کتیبه دار اشاره کرد که بر روی آن قرآن را با خط ثلث، نسخ و غبار در میان نقوش هندسی و اسلیمی نوشته اند و متعلق به دوره صفویه است.
سالن دوم:
در این سالن آثار متعددی در ارتباط با عرفان به نمایش گذاشته شده است که میتوان به انواع کشکول های چوبی، سفالی، فلزی و تبرزین های مرصع طلاکوب و.. اشاره کرد. از دیگر آثار نفیس این سالن در چوبی پاشنه گردان، منبت کاری و کنده کاری شده است که به قرن هشتم ه.ق مربوط میشود.

سالن سوم:
در این سالن قطعه های خطی از خطاطان معروفی از جمله درویش عبدالمجید طالقانی، میرآقا اهری و… به نمایش گذاشته شده است. از آثار قابل ذکر موجود در این سالن سینی مفرغی مرصع (طلاکوب) است که به قرن ۶ ه.ق مربوط می شود.

نشانی: اهر، بوستان شيخ شهاب الدين اهري، بقعه شيخ شهاب الدین اهری

تلفن:۴۴۲۲۴۳۱۰- ۰۴۱

ساعات کار موزه : بهار ( ۸- ۱۵)تابستان(۸- ۱۴و۱۶- ۲۱)پاییز و زمستان( ۸-۳۰/۱۴)

تعطیلی هفتگی موزه : روزهای دوشنبه

منبع :

– اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان آذربایجان شرقی

– ویکی پدیا