جوشین یکی از روستاهای استان آذربایجان شرقی است که در دهستان جوشین بخش خاروانا شهرستان ورزقان واقع شده‌است.
روستای جوشین در ۱۰۰ کیلومتری شهر تبریز، مرکز استان آذربایجان شرقی مابین ورزقان و خاروانا قرار دارد. این روستا بسیار سر سبز و خوش آب و هوا بوده و پیرامون آن را رشته کوه‌های بلند احاطه نموده است. جوشین با هشت روستای دیگر همجوار و مرکز آنها هم دهستان جوشین است، عمده ترین کار مردمان این روستا کشاورزی، دامداری و زنبور داری و قدمت دهستان جوشین مورخ قبل از اسلام است.
قلعه جوشین در ۲۶ کیلومتری غرب ورزقان و ۶ کیلومتری روستای جوشین و ۳۰ کیلومتری غرب خاروانا در مرکز ناحیه تاریخی دیزمار ارسبارن و مابین روستای گال و جوشین به مرکزیت شهر باستانی خاروانا و در یک منطقه کوهستانی سخت‌گذر در بالای یک کوه مرتفع قرار گرفته‌است. در کاوش‌هایی که در آن صورت گرفته، سفالینه‌هایی از هزارهٔ اول قبل از میلاد و قرون اولیه اسلام به دست آمده‌است. قلعه جوشین که احتمالاً از قلعه‌های بابک خرمدین بوده و در حال حاضر بقایای بسیار کمی از آن به جا مانده است. قلعه بر فراز یک کوه صخره‌ای در یک منطقه کوهستانی زیبا در شمال غربی شهر ورزقان واقع شده است، ارتفاع قله از سطح دریا در حدود ۱۸۰۰ متر است. مسیر رفت از تبریز به ورزقان و از آنجا در جهت شمال غربی به طرف  خاروانا می‌باشد. فاصله تبریز تا ورزقان ۹۷ کیلومتر و فاصله ورزقان تا پای قلعه هم باید چیزی در حدود ۴۵ کیلومتر است. قدمت این قلعه به هزارهٔ اول قبل از میلاد و قرون اولیهٔ اسلامی می‌رسد.
دره رود جوشین ارتفاعات رشته کوه پیر سقا را از ارتفاعات قلعه جوشین جدا کرده است. در گذشته گردنه صعب العبور گال در مجاورت قلعه جوشین عمده‌ترین مرکز تجمع راهزنان بوده است. قلعه در بالای کوهی بنا شده که شیب سه طرف آن بسیار تند است و نمی‌توان بالا رفت. فقط از یک مسیر تنگ کوهستانی یک یا دو نفر به سختی می‌توانند صعود کنند. این قلعه جنبه دفاعی داشته و گفته می‌شود در زمان حمله اعراب در زمان خلیفه دوم، قلعه جوشین مرکز مقاومت مردم محلی دیزمار بوده است و اعراب بارها شکست خورده در نهایت با خدعه توانستند این قلعه را تسخیر کنند. در این قلعه اتاق‌هایی با سنگ و ملات آهک و گچ جهت زندگی افراد در بالای کوه شده و حوضچه‌هایی جهت ذخیره آب در دامنه کوه ایجاد شده و آثار آن باقیست. سفال‌هایی که در دامنه قلعه جوشین پیدا شده است از دوران هخامنشیان تا سده ششم بعد از اسلام مربوط است.
ارتفاع قلعه از دریا در حدود ۱۸۰۰ متر و پله‌های ورودی این قلعه از سنگ تراشیده شده و همینطور به قوت خود باقی‌مانده‌اند، از بقایای قلعه دو صخره بزرگ در جناهین شرقی و غربی که احتمالاً برای دیدبانی استفاده می‌شده و حوزچه‌های حفر شده در داخل سنگ‌ها که برای ذخیره آب بکار می‌رفته است. تعدادی گودال‌های کوچک استوانه‌ای را نیز می‌توان نام برد که محل استقرار مشعل بوده. این قلعه در زمان قدیم یک مرکز فرماندهی و در پایین آن محل سکونت نیروهای دفاعی قرار داشته است.

قلعه ی جوشین ورزقان

نمایی از فراز قلعه ی جوشین ورزقان

کشف سفالینه های ۶۵۰۰ ساله

به گزارش فارس و تراب محمدی، مدیرکل میراث فرهنگی و گردشگری آذربایجان شرقی، کاوش‌هایی که در قلعهٔ «جوشین خاروانا» صورت گرفته سفالینه‌هایی از هزاره اول قبل از میلاد به دست آمده است. خاروانا یکی از شهرهای قدیمی ورزقان و منطقه «دیزمار» بوده و اوج شکوفایی آن به عهد سلجوقیان بر می‌گردد که به لحاظ قدمت طولانی، آثار تاریخی بسیاری را در خود گنجانده است.
محمدی با اشاره به این‌که در کاوش‌هایی که بر روی این قلعه صورت گرفته سفالینه‌های ۶۵۰۰ ساله از هزاره اول قبل از میلاد و قرون اولیه اسلام به دست آمده است، افزود: در لایه نگاری‌های صورت گرفته توسط تیم کاوش و باستان شناسی، آثار، اشیا و آویزهایی از دوره‌های مختلف تاریخی به دست آمده که قدیمی ترین آنها سفال‌های مربوط به اواخر دوره نوسنگی یعنی حدود ۶۵۰۰ سال پیش است همچنین تیم کاوش، ابتدا لایه نگاری‌هایی را به صورت حفاری عمودی برای شناسایی لایه‌های مختلف در این تپه آغاز کرده و با ایجاد ترانشه‌های پلکانی لایه‌های مختلف را مشخص کردند.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری این استان افزود: سفال‌هایی مربوط به دوره‌های ساسانی، هخامنشیو عصرآهن، پیکرک‌های گلی و سفالی و مفرغ قدیم، درفش‌های استخوانی و ابزار سنگی، اجاق‌هایی مربوط به عصر مفرغ، سرنیزه‌های آهنی، اشیا و آویزهای مختلف مفرغی آثاری هستند که در این تپه شناسایی شده و به دست آمده‌اند.

جوشون

قلعه تاریخی جوشین را با نام جوشون هم می‌شناسند که موقعیت سه طرف آن را شیبی دیوار مانند احاطه کرده است و تنها راه ارتباطی آن گذریی تنگ است که فقط یک یا دو نفر می‌توانند به زحمت از آن بالا روند. به این علت نگهبانی و دفاع از این قلعه حتی با تعدادی معدود هم ممکن بوده است.
قلعه جوشین که درست روبروی امامزاده سید ابراهیم خلیل قرار گرفته، کاربرد دفاعی داشته و به این جهت اتاق‌های سرپوشیده جهت زندگی در داخل قلعه تهیه کرده‌اند. اغلب این اتاق‌ها از سنگ لاشه و ملاط گچ و آهک ساخته شده‌اند و در نزدیکی آن می‌توانید حوضچه‌هایی متعدد را دید که در سطوح مختلف کوه برای جمع آوری آب باران، ایجاد شده است. در گذشته قلعه دارای یک آسیاب و سه استخر سنگی بوده که بطور کامل با دست تراشیده شده بودند. همچنین مسیر پله‌ای که به استخرها ختم می‌شوند هم سنگی و دست ساز هستند.
ارتفاع قلّه‌ای که باید از آن بالا رفت تا به قلعه جوشین برسید از سطح دریا در حدود ۱۸۰۰ متر است. در واقع این ارتفاع برای کوهنوردی چندان دشوار نیست اما برای صعود به این قلعه نیاز به مهارت‌های حرفه‌ای است. برای فتح قله جوشین باید لوازم فنی و صخره نوردی بهمراه داشت.

قلعه ی جوشین ورزقان

نمایی از فراز قلعه ی جوشین ورزقان

منبع : ویکی پدیا